Podstawowe informacje
Brzozów to niewielkie miasteczko położone w południowo-wschodniej Polsce na Pogórzu Dynowskim nad rzeką Stobnicą. Stanowi zarówno siedzibę miasta, gminy jak i powiatu. Nie ma węzła kolejowego, ale jest jednym z wielu miast na trasie dojazdowej z centrum kraju w kierunku Bieszczad. Będąc w Brzozowie warto zwiedzić barokowy kościół parafialny Przemienienia Pańskiego oraz przylegającą do niego XVIII-wieczną dzwonnicę, obok której usytuowane jest dawne seminarium misjonarzy.
| Położenie: 49°42’N – 22°02’E | Powiat: Brzozowski |
| Kod: 36-200 | Gmina: Brzozów |
| Tel. kierunkowy: 0 – 13 | Ludność: 8194 osoby |
| Województwo: Podkarpackie | Obszar: 1145 ha |
Kalendarium
1359 – Kazimierz Wielki lokuje osadę na prawie magdeburskim
1384 – wieś królewska przechodzi w ręce biskupów przemyskich
1657 – splądrowanie i spalenie miasta przez księcia siedmiogrodzkiego Rakoczego
1859 – Brzozów stolicą powiatu politycznego w zaborze austriackim
1942 – hitlerowcy mordują około 1400 obywateli polskich pochodzenia żydowskiego z Brzozowa i okolic
Historia
W Królestwie Polskim
Okolice Brzozowa do XIV w. kilkakrotnie zmieniały swoją przynależność państwową. Na stałe zostały przyłączone do Polski przez króla Kazimierza Wielkiego po 1340 r. Weszły w skład ziemi sanockiej, która znalazła się w granicach dużej jednostki administracyjnej – województwa ruskiego. Były one w przeważającej części zalesione i słabo zaludnione, w związku z czym król rozpoczął zakrojoną na szeroką skalę akcję osadniczą, zmierzającą do zasiedlenia tych terenów. Nowe wsie i miasta zakładano na karczunku leśnym.
Miejscowość Brzozów pojawiła się w źródłach w połowie XIV w. Najstarsza znana o nim informacja pisemna pochodzi z 1359 r. W tym roku król Kazimierz Wielki wydał w Krakowie przywilej lokacyjny, mocą którego pozwolił Stefanowi, synowi Wojosta właściciela Sobniowa, założyć wieś w lesie Brzozowa, leżącym po obu stronach rzeki Stobnicy. Nowo lokowana osada otrzymała prawo niemieckie i została zwolniona od ciężarów na rzecz króla na 20 lat. W tym samym dokumencie lokacyjnym zezwolił król na budowę kościoła, pod którego budowę (oraz budynków plebańskich) wyznaczył odpowiedni teren.
Wkrótce jednak wieś ta przestała być królewszczyzną. Dzięki zabiegom biskupa przemyskiego Eryka Winsena Mory, na mocy przywileju królowej Węgier i Rusi Halickiej Marii z 2 IV 1384 r., Brzozów wszedł, wraz z wsiami: Domaradz, Równe, Cergowa i Radymno, w skład dóbr utworzonego nieco wcześniej biskupstwa przemyskiego obrządku łacińskiego. Darowiznę zatwierdził kardynał Demetriusz, legat Stolicy Apostolskiej w Polsce. Donację tę potwierdził później król Władysław Jagiełło dokumentem wydanym w Dobrostanach 14 VI 1396 r. Od tego czasu dzieje miasta są ściśle związane z historią diecezji i siedziby biskupiej.
Z właścicielami miasta związana jest geneza herbu Brzozowa. Zasadniczym motywem ikonograficznym herbu była głowa św. Jana Chrzciciela (patrona katedry łacińskiej w Przemyślu) na misie, umieszczonej na koronie brzozy. W otoku znajdowała się dewiza w języku łacińskim: „Miłość – Cierpliwość – Ludzkość. Rok Pański 1359”.
Wkrótce po nadaniu wsi Brzozów biskupstwu przemyskiemu założono miasto, które do swojej lokacji nie potrzebowało dokumentu królewskiego, ponieważ było położone na obszarze podlegającym władzy biskupa. Dokładna data lokacji nie jest znana, gdyż dokument o tym mówiący nie zachował się. Mogło to już nastąpić w 1388 r., kiedy mowa jest o wójtostwie w Brzozowie. Na założenie nowego miasta wybrano miejsce na wschodnich obrzeżach wsi Brzozów, położone na wzniesieniu o stromych zboczach. Nowo założone miasto lokowane było na prawie magdeburskim i przejęło nazwę wsi, na której terenie powstało. Wytyczono regularny prostokątny rynek i ulice wychodzące z jego rogów. Obok wytyczonego terenu pozostały dawne zabudowania rolnicze wsi, ciągnące się na północny zachód od miasteczka. Dawną wieś zaczęto z czasem nazywać Starą Wsią.
Brzozów pozostał własnością biskupstwa przemyskiego. W jego imieniu władzę nad miastem i jego urzędami sprawował starosta brzozowski oraz administrator klucza brzozowskiego (zwany też ekonomem). Władzę w mieście pełniły trzy urzędy miejskie: burmistrzowsko-radziecki, wójtowsko-ławniczy i cech mistrzowski. Wyboru władz dokonywało pospólstwo podczas corocznych wyborów. Obecny był na nich przedstawiciel dworu biskupiego, który zatwierdzał wybranych urzędników.
W 1430 r. biskup Janusz z Lubienia wykupił za 800 grzywien wójtostwo w Brzozowie (za taką sumę można było kupić kilka wsi). Wójtostwo to podarował potem biskup Nowodworski kościołowi brzozowskiemu.
Do początków XVII w. Brzozów nie był ufortyfikowany. Nakaz obwałowania się wydał (widząc niebezpieczeństwo grożące miastu i okolicy ze strony najazdów tatarskich) w latach 20. XVII w. biskup Grochowski. Miasto dzięki jego staraniom zostało otoczone rowem i wałami ziemnymi, w których były dwie bramy: węgierska i lwowska. Obronności dodawały strome zbocza wzniesienia, na którym było rozbudowane miasto. Biskup Grochowski podarował ponadto miastu dwie hakownice – małe armatki.
Do rozwoju miasta przyczyniał się pobyt biskupów w Brzozowie. Dzięki dobrom, które tu posiadali, mogli utrzymać wielki dwór biskupi, na co nie było wystarczającego uposażenia w Przemyślu i jego okolicy. Już w XV w. istniała w Brzozowie rezydencja biskupów przemyskich. Był to drewniany dwór – leżący nad Stobnicą – zbudowany przez biskupa Piotra Chrząstowskiego (1435–1452). Na początku XVII w. pałac został otoczony wałami i fosami, zaopatrzony w bramę, wyposażony w 10 strzelb (janczarek). W Brzozowie biskupi prowadzili drugą kancelarię (zasadnicza była w Przemyślu), tu zwoływano sądy biskupie, konferencje dziekanów, tu odbył się synod w 1723 r., tu też powołano do życia drugie w diecezji przemyskiej Seminarium Duchowne.
Częsty pobyt biskupów przemyskich podniósł rangę kościoła farnego. Kościół parafii brzozowskiej (drewniany) istniał jeszcze przed założeniem miasta Brzozowa. Został przeniesiony do miasta na początku XV w. Spłonął podczas pożaru miasta w 1657 r. Jego odbudowę (już murowanego) rozpoczął biskup Sarnowski, a dokończył biskup Zbąski. Biskupi, przebywający w Brzozowie, dbali o podniesienie znaczenia kościoła brzozowskiego. Biskup Nowodworski zmienił kościół parafialny na prepozyturalny. Za rządów biskupa Szembeka nastąpiła fundacja i erekcja kapituły kolegiackiej (od początków objęcia rządów w diecezji przemyskiej zamierzał utworzyć w Brzozowie kapitułę kolegiacką). Biskup ten wybudował także przy kościele prepozyturalnym dwie okazałe wieże.
W 1760 r. biskup Sierakowski wydał akt erekcyjny Diecezjalnego Seminarium Duchownego w Brzozowie. W dokumencie erekcyjnym zaznaczył, że celem Seminarium jest kształcenie i wychowywanie kapłanów dla diecezji i uświetnienie tak kolegiaty, jak i miasta. W celu kształcenia kapłanów biskup osiedlił w Brzozowie księży misjonarzy, zapewniając im wystarczające uposażenie.
Dzięki dogodnemu położeniu przy szlaku handlowym z Węgier do Przemyśla i Lwowa oraz z Sanoka do Krosna i Rzeszowa miasto szybko się rozwijało. Całe życie gospodarcze skupiało się wokół czworobocznego rynku. W połowie XVIII w. wszystkie domy w mieście były drewniane (murowany był tylko kościół, ratusz i dom księży misjonarzy).
Ludność miast dawnej Polski nie była liczna i jej liczba wahała się w zależności od czasów pomyślnych lub klęsk elementarnych (pożary, zarazy), wojen i najazdów nieprzyjacielskich. Podobnie i w Brzozowie były okresy klęsk i wyludniania się miasta i okresy pomyślności i wzrostu zaludnienia. Najstarszą wzmiankę o liczbie ludności Brzozowa podają podatkowe rejestry poborowe ziemi sanockiej. Według nich pod koniec XVI w. Brzozów liczył 1960 mieszkańców. W połowie XVIII w. miasto liczyło 729 mieszkańców, natomiast pod jego koniec 2176. W okresach wyludniania się miasta zasilane było mieszkańcami wsi klucza brzozowskiego.
Podstawę utrzymania mieszczan brzozowskich stanowiły zajęcia pozarolnicze – rzemiosło i handel. Rzemiosła zorganizowane były w cechy.
W połowie XVIII w. odbywało się w Brzozowie 12 jarmarków (w mniej więcej miesięcznych odstępach). Ponadto, co tydzień – w czwartki – odbywały się targi. Najubożsi mieszczanie handlowali drobnymi towarami, które sprzedawane były w kramach. Ważne zatrudnienie mieszczan stanowiło szynkarstwo (na pocz. XVIII w. w mieście było 25 szynków). Miasto ponadto miało siedmiu zagrodników starowiejskich.
Biskupi przemyscy jako właściciele Brzozowa i jego stali rezydenci dbali o miasto i nadawali mu różne przywileje gospodarcze. Biskup Gembicki wystarał się w 1641 r. o królewski przywilej na skład wina w Brzozowie. Biskup Sarnowski wydał w 1676 r. nowy zbiór przywilejów dla miasta Brzozowa. Również biskup Sierakowski, w trosce o bezpieczeństwo i rozwój miasta, wydawał przepisy gospodarcze i porządkowe.
Dzięki opiece biskupów miasto podnosiło się do nowego życia po wielu nękających go klęskach. Miasto najeżdżane było niemal corocznie przez Tatarów. Upadek gospodarczy miasta powodowały także klęski elementarne (zwłaszcza pomory i pożary). Pod koniec XVI w. wskutek częstych pożarów miasto popadło w ruinę (największy pożar z 1594 r. zniszczył 77 domów, kościółek szpitalny wraz z budynkami szpitala dla ubogich i dzwonnicą kościoła parafialnego). Najdotkliwsza klęska spotkała miasto 12 III 1657 r., kiedy to zostało splądrowane i spalone przez wojska Rakoczego złożone z Węgrów i Kozaków Zaporoskich. Podczas tego najazdu spłonęły wszystkie dawne księgi i dokumenty miejskie oraz zapisy urzędowe. Wiele ucierpiał Brzozów przez niekarne i źle opłacane wojska polskie także w czasie wojny północnej. Wojna ta ciężko dotknęła diecezję. Wojska szwedzkie, saskie, moskiewskie i polskie pobierały kontrybucje pieniężne, żywność, niszczyły plony w polu, zabierały konie i bydło, dopuszczały się rabunków i bezprawia w czasie przemarszów i kwaterunków.
Po rozbiorach (od 1795 r.)
Po I rozbiorze Polski Brzozów dostał się pod panowanie austriackie. W czasie walk przedrozbiorowych miasto i dobra biskupie bardzo ucierpiały; w starciach konfederatów barskich z Moskalami Brzozów kilkakrotnie przechodził z rąk do rąk. Na rozkaz naczelnika konfederatów Sarnowskiego biskup Kierski musiał przystąpić do konfederacji i wpłacić 500 dukatów. Na błoniach pomiędzy Brzozowem a Starą Wsią stoczono bitwę między zwolennikami konfederacji barskiej a wojskami rosyjskimi (w pobliżu cmentarza starowiejskiego znajduje się zbiorowa mogiła poległych).
Począwszy od roku 1786 prawa polskie zastąpiono przepisami austriackimi.
Galicja została podzielona na cyrkuły, bezpośrednio zależne od gubernium. Brzozów należał do cyrkułu sanockiego. W roku 1859 nastąpiły dalsze zmiany w podziale administracyjnym i Brzozów uzyskał samodzielność jako stolica powiatu politycznego, do którego obok miasta Brzozowa weszły Dynów i Jasienica oraz 52 gminy wiejskie wraz z 34 tzw. przełożeństwami obszarowymi (razem 89 jednostek administracyjnych). Starostwo Powiatowe w Brzozowie powstało w wyniku reorganizacji administracji w zaborze austriackim na podstawie zarządzenia ministra stanu z 1867 r. Starostwo podlegało Namiestnictwu we Lwowie. Zakres kompetencji i organizację starostwa powiatowego określało austriackie ramowe rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych, Sprawiedliwości i Skarbu z 1853 r. Swoją działalność starostwo zakończyło z chwilą rozpadu monarchii austro-węgierskiej w 1918 r. i powstaniu niepodległego państwa polskiego.
Ustrój austriacki wywarł wpływ na miasto oraz mieszczan nie tylko w aspekcie administracyjnym. Spadły na nie podatki o wiele cięższe, niż to miało miejsce w Rzeczypospolitej. Typowe dla oświeconego despotyzmu interwencje państwa, dostrzegalne we wszystkich dziedzinach życia galicyjskiego (polityce, gospodarce, szkolnictwie), dały się odczuć również w sferze życia religijnego.
Pomimo że Austria była krajem katolickim, to jednak pod jej panowaniem doszło do reform ograniczających stanowisko prawne oraz majątkowe Kościoła, i to daleko bardziej niż w pozostałych dwóch zaborach. Dekret z 21 VI 1784 r. zniósł wszystkie bractwa kościelne, a ich majątki przeszły na rzecz Funduszu Religijnego. W 1782 r. rozwiązano działalność misjonarzy brzozowskich oraz Seminarium Duchowne. Budynek pomisjonarski wystawiono na licytację. Zakupił go biskup Gołaszewski i podarował kapitule obrządku łacińskiego w Przemyślu. Ta natomiast wydzierżawiła go sądowi powiatowemu w Brzozowie.
Na polecenie cesarza Józefa II biskup Gołaszewski musiał znieść konsystorz brzozowski i pozostawić tylko jeden generalny w Przemyślu.
Dekret gubernium z 7 VI 1788 r. znosił kolegiatę brzozowską i zezwalał tylko na trzech kapłanów w Brzozowie. Przestała istnieć także prebenda szpitalna w Brzozowie. Kościół brzozowski wrócił do nazwy kościoła parafialnego i prepozyturalnego.
W 1781 r. cesarz Józef II wydał patent tolerancyjny, który m.in miał zachęcać Niemców – także niekatolików – do osiedlania się w Galicji. Pozwalał protestantom i nieunitom na osiedlanie się we wszystkich miastach i wsiach, nabywać domy i nieruchomości oraz wstępować do cechów. Brzozów stracił więc prawa do wyłączności wyznaniowej. Po I rozbiorze zaczęli osiedlać się w Brzozowie pierwsi Żydzi.
Okres zaborów spowodował zastój życia gospodarczego. W 1858 r. weszła w życie ustawa, która spowodowała reorganizację cechów. Powstały kongregacje skupiające nie tylko członków cechu, ale też wszystkich wykonujących zawód. Cechy utraciły monopol organizatorów produkcji. Pod koniec XIX w. najwięcej mieszkało w Brzozowie szewców, rzeźników, piekarzy, krawców, grzebieniarzy i fajczarzy. Słynne były wówczas fajki i grzebienie wykonywane z rogu bydlęcego.
Swojego rodzaju ożywienie zaczął przeżywać Brzozów dopiero w drugiej połowie XIX w.
Swobody czasów autonomii Galicji pozwalały na rozwój życia społecznego, kulturalnego i politycznego. Powstały wówczas liczne organizacje i instytucje, m.in. Powiatowe Towarzystwo Zaliczkowe (1888), Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” (1893), Ochotnicza Straż Ogniowa (1874), Towarzystwo „Harmonia”, Składnica Kółek Rolniczych (1912).
Życie towarzyskie w Brzozowie koncentrowało się w stowarzyszeniu mieszczańskim „Gwiazda”, które zorganizowało czytelnię i bibliotekę (w ich salach odbywały się dyskusje, odczyty, a także wieczorki towarzyskie). Poważną rolę w życiu społecznym odgrywało nauczycielstwo ludowe. Przy kościołach prowadzone były szkoły parafialne, które w pierwszej połowie XIX w. przekształcono w szkoły trywialne, a w 1867 r. w szkoły ludowe. Brzozów miał czteroklasową szkołę męską i dwuklasową szkołę żeńską. W 1909 r. miasto otrzymało od władz austriackich zezwolenie na otwarcie gimnazjum z językiem polskim wykładowym.
Na przełomie XIX i XX w. w okolicy Brzozowa zaczęto wydobywać ropę naftową.
Ostatnim biskupem przemyskim, który rezydował w pałacu brzozowskim był Michał Korczyński. Biskup zmarł w 1839 r. w Przemyślu. Następni biskupi przebywali już w Przemyślu. Przeważyły tu względy dogodniejszej komunikacji z Przemyślem niż z Brzozowem. Brzozów pozostał miejscem odpoczynku dla biskupów przemyskich, gdzie nadal podlegały im dobra ziemskie pod Brzozowem.
Po roku 1918
W okresie międzywojennym Brzozów rozbudował się tylko nieznacznie. Pozostał jednak lokalnym ośrodkiem administracyjnym jako stolica powiatu.
Sytuacja gospodarcza Brzozowa była spowodowana niekorzystnymi warunkami rolniczymi, a także brakiem kolei. Transport drogowy nie był w stanie konkurować z kolejowym i mógł ograniczać się jedynie do obsługi niewielkiego obszaru. Dzięki liniom autobusowym Brzozów miał połączenie z Sanokiem, Rymanowem, Przemyślem i Rzeszowem.
Znaczącym wydarzeniem w życiu gospodarczym dla Brzozowa i powiatu brzozowskiego okresu międzywojennego były jarmarki i cotygodniowe targi (w poniedziałki). Ściągali na nie kupcy z całego regionu. Szczególnie słynne były jarmarki końskie. Obroty dokonane w poniedziałek decydowały o tygodniowych dochodach handlu detalicznego, głównie żydowskiego, straganiarzy i rzemieślników. Jesienią i zimą szewcy brzozowscy wyjeżdżali na jarmarki do Leska, Dynowa i Dubiecka.
Lokalne kopalnictwo naftowe nie wywarło prawie żadnego wpływu na rozwój Brzozowa (przemysł naftowy zatrudniał zaledwie ok. 450 robotników). Z rozbudowy kopalń skorzystały jedynie sąsiednie miejscowości.
Od lat 20. XX w. działało na terenie Brzozowa uzdrowisko balneologiczne Brzozów-Zdrój, które powstało dzięki przypadkowemu odkryciu w lesie brzozowskim solanki jodowo-bromowej.
W 1939 r. mieszkało w Brzozowie ok. 4300 mieszkańców. Zasobność materialna ludności była niska. Około 90% ludności miasta utrzymywała się z zajęć poza rolniczych (w administracji, szkolnictwie, lecznictwie, komunikacji i transporcie, wolnych zawodach), reszta z rolnictwa. W Brzozowie było czterech lekarzy, dwóch weterynarzy, ośmiu adwokatów i notariuszy. Miasto miało dwie kopalnie ropy naftowej, cegielnię, trzy młyny, 83 warsztaty rzemieślnicze, aptekę, pocztę, kino, 16 karczm i wyszynków, targowicę i rzeźnię miejską, elektrownię (w 1929 r. zabłysły na ulicach pierwsze żarówki). Dochody większości ludności (drobnych kupców, rzemieślników, rolników i handlarzy) były niewielkie. W mieście działały dwie instytucje kredytowe: Komunalna Kasa Oszczędności i Bank Spółdzielczy.
W związku z tym, że tylko nieliczny odsetek młodych ludzi po ukończeniu studiów mógł znaleźć zatrudnienie w urzędach i instytucjach powiatowych miasteczka, wielu wartościowych ludzi z Brzozowa musiało szukać pracy poza jego granicami. Wiele też mieszkańców Brzozowa i okolicznych wsi emigrowało za pracą do krajów europejskich (Belgia, Francji) oraz do Kanady i obu Ameryk.
W latach 1926–1928 biskupstwo przemyskie sprzedało majątek w Domaradzu, Golcowej i Bliznem. Grunty nabywali przede wszystkim chłopi, którzy zarobili pieniądze w Ameryce, ale też tacy, którzy na zakup ziemi wzięli kredyty.
W Brzozowie w 1939 r. mieszkało 1040 Żydów – stanowili oni 1/3 ogółu mieszkańców. Przybyli prawdopodobnie z Rymanowa po I rozbiorze Polski. Zajmowali się głównie handlem detalicznym, pośrednictwem handlowym i usługami rzemieślniczymi. Przedstawiciele inteligencji byli przede wszystkim adwokatami i lekarzami. W mieście znajdowała się Izraelicka Gmina Wyznaniowa. Ostatnim rabinem Brzozowa był Józef Weber.
Od 9 IX 1939 r. miasto znajdowało się pod okupacją hitlerowską. Sytuacja mieszkańców Brzozowa w latach wojny była ciężka. Okupant wprowadził niemieckie urzędy (w miejsce zniesionego starostwa powołano Landkomisariat). Nadzór nad majątkiem biskupim władze niemieckie powierzyły zaufanemu duchownemu Hansowi Teichmanowi. Skutki wojny były dla mieszkańców tragiczne. 10 VIII 1942 r. w lesie brzozowskim, położonym na południowy-zachód od miasta, hitlerowcy wymordowali około 1400 obywateli polskich pochodzenia żydowskiego z Brzozowa i okolic. Wielu mieszkańców Brzozowa wywieziono na przymusowe roboty do Niemiec, wielu zamordowano w Oświęcimiu (z pierwszej łapanki w mieście wywieziono do obozu kilkunastu uczniów gimnazjalnych) i innych obozach zagłady.
Okupacja hitlerowska zakończyła się dla Brzozowa 3 VIII 1944 r. Miasto zniszczone przez wojnę liczyło zaledwie 1380 mieszkańców. Nie posiadało wodociągów i kanalizacji. Fatalny był stan ulic, a większość rozpadających się domów w rynku wymagała remontu. W czasie okupacji i po wojnie zdewastowano obiekty uzdrowiskowo w Brzozowie-Zdroju. Brzozów prawie nie posiadał łączności telefonicznej, a komunikacja miejska była nieregularna. Przemysł praktycznie nie istniał (jego namiastką była działalność rzemieślnicza). Po zakończeniu wojny w Brzozowie, tak jak i w całej Polsce zlikwidowano wiele towarzystw, stowarzyszeń i związków, m.in. Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”. W związku z tym, że potrzeby rynku pracy wzrastały, a miasto nie mogło ich zaspokoić, mieszkańcy Brzozowa szukali zatrudnienia poza nim. Sytuacja nie zmieniała się przez kilkanaście lat.
Bodźcem do przeobrażenia stanu miasta stał się jubileusz 600-lecia lokacji Brzozowa. Przeprowadzono remonty i modernizacje wielu obiektów oraz zadbano o podniesienie estetyki miasta. Starano się wykorzystać wszelkie dostępne środki do poprawy warunków życia, zaopatrzenia, zatrudnienia oraz rozwoju kultury i oświaty w mieście. Na szeroką skalę prowadzono budowę i rozbudowę obiektów handlowych, usługowych, rekreacyjnych, oświatowych. Powstało też wiele zakładów pracy z rozwiniętym zapleczem produkcyjnym m.in., Fabryka Koronek „Wisan”, Zakłady Tworzyw Sztucznych „Erg”, Zakład Naprawczy Mechanizacji Rolnictwa czy Wytwórnia Mas Plastycznych.
Od 1967 r. Brzozów brał udział w konkursie „Mistrz Gospodarności”, uzyskując kilkakrotnie tytuł mistrza. Wiązały się z tym nagrody pieniężne, które pomagały w dalszym rozwoju miasta.
Obecnie Brzozów liczy 8000 mieszkańców.
Brzozów dzisiaj
Brzozów to niewielkie miasteczko położone w południowo-wschodniej Polsce na Pogórzu Dynowskim nad rzeką Stobnicą. Stanowi zarówno siedzibę miasta, gminy jak i powiatu. Brzozów nie ma węzła kolejowego, ale jest jednym z wielu miast na trasie dojazdowej z centrum kraju w kierunku Bieszczad.
Brzozów został lokowany w 1359 roku na mocy przywileju króla Kazimierza Wielkiego. Ćwierć wieku później miasto wraz z pobliskim Domaradzem zostało nadane biskupom przemyskim, którzy uczynili z Brzozowa własną rezydencję. Z ich inicjatywy wybudowano pałac i kościół szpitalny, otoczono miasto fosą oraz wałem obronnym. Pierwszy rozbiór Polski, w wyniku którego Brzozów znalazł się pod panowaniem austriackim, był jedną z przyczyn gospodarczego oraz kulturalnego upadku miasta. Dopiero przełom XIX i XX wieku pozwolił mu odzyskać dawną świetność, do czego przyczyniły się m. in. rozwój górnictwa naftowego i odkrycie źródła wody jodobromowej, co dało początek Uzdrowisku Brzozów-Zdrój.
Będąc w Brzozowie warto zwiedzić wzniesiony w latach 1676–1688 barokowy kościół parafialny Przemienienia Pańskiego z licznymi kaplicami i dwuwieżową fasadą. Przy kościele wznosi się XVIII-wieczna dzwonnica, obok której usytuowano dawne seminarium misjonarzy. W centrum miasta w budynku dawnego ratusza miejskiego, wzniesionego w 1896 roku według projektu Władysława Łęczyckiego, mieści się obecnie Muzeum Regionalne im. A. Fastnachta. W pobliżu zachowały się zabytkowe drewniane domy z połowy XIX w.
Brzozów jest prężnie działającym ośrodkiem życia społeczno-kulturalnego miasta oraz jego okolic. Świadczą o tym imprezy organizowane cyklicznie przez władze miejskie, m.in.: Brzozowskie Warsztaty Jazzowe, Przegląd Zespołów Artystycznych Związku Gmin Brzozowskich, konkurs piosenki dziecięcej „Mikołajkowe Debiuty”, Triduum Organowe.