Celtowie – przez Greków zwani Keltoi lub Galatae, przez Rzymian określani jako Galli lub Celtae – są pierwszym, znanym z imienia ludem w dziejach barbarzyńskiej Europy. Ich początki spowija mgła tajemnicy, niewątpliwie jednak był to lud o korzeniach europejskich, który posługiwał się starożytnym indoeuropejskim językiem – celtyckim, wciąż żywym w Irlandii, Szkocji, Walii czy Bretanii.
Historia Celtów
Na gruncie archeologii za kolebkę tego ludu uważa się zachodnią część tzw. kultury halsztackiej obejmującą obszary od Czech po Masyw Centralny i od Alp po Śródgórze niemieckie. Począwszy od VI w. przed Chrystusem ta wojownicza ludność opanowała znaczne połacie Europy od Półwyspu Iberyjskiego i Wysp Brytyjskich na południu i zachodzie po Kotlinę Karpacką na wschodzie. Celtowie utworzyli swoje państwa także w północnej Italii, w Macedonii, a nawet na terenie Azji Mniejszej wokół dzisiejszej stolicy Turcji – Ankary.
Na początku IV w. przed Chrystusem Celtowie dotarli także na ziemie polskie, zasiedlając Śląsk środkowy i Wyżynę Głupczycką, a w I połowie III w. przed Chrystusem – również obszar zachodniomałopolskiej wyżyny lessowej i tereny dorzecza górnego Sanu. Przez nieomal trzy stulecia wojownicy celtyccy siali postrach wśród mieszkańców antycznych państw w basenie morza Śródziemnego. Do najbardziej spektakularnych akcji militarnych Celtów tamtych czasów należy najazd na Italię i zdobycie Rzymu (387/386 r. przed Chrystusem) oraz złupienie słynnego sanktuarium w Delfach (279 r. przed Chrystusem), związane z ostatnią falą wielkich najazdów celtyckich, których celem były Macedonia i Grecja.
Poczynając od końca III w. przed. Chrystusem epoka hegemonii celtyckiej w Europie powoli zbliżała się ku końcowi. Napór rosnącego w potęgę Rzymu od południa i ekspandujących plemion germańskich od północy doprowadził w ciągu ostatniego stulecia przed Chrystusem do upadku cywilizacji i niezależności politycznej większości plemion celtyckich. W sposób nieprzerwany ich kultura rozwijać się mogła jedynie na obrzeżach dawnej Celtyki, które nie zostały włączone do Imperium Romanum – głównie w Irlandii. We wczesnym średniowieczu Celtowie wyspiarscy (Iro-Szkoci) odegrali zasadniczą rolę w kształtowaniu chrześcijańskich korzeni Europy.
Wkład kulturowy Celtów w rozwój cywilizacyjny tzw. Europy barbarzyńskiej jest ogromny. W czasie swoich niezliczonych wędrówek stykali się oni z całokształtem osiągnięć cywilizacyjnych wysoko rozwiniętych państw starożytnych. Powracając na swoje własne tereny lub kolonizując nowe, które odtąd stawały się „celtyckie”, Celtowie twórczo przetwarzali wzorce antyczne, nierzadko wzbogacając je o własne, oryginalne rozwiązania. Zjawisko to obejmowało zarówno rozmaite zagadnienia z zakresu kultury materialnej jak i duchowej. W ten sposób wykształciła się niezwykła sztuka celtycka, która w odróżnieniu od realistycznej sztuki greckiej czy rzymskiej posługiwała się abstrakcyjną symboliką dla wyrażenia ukrytych treści mistycznych.
Od przedstawicieli cywilizacji antyku Celtowie przejęli umiejętność stosowania pisma, posługując się – zależnie od regionu – alfabetami: greckim, łacińskim lub fenickim. Tą samą drogą Celtowie opanowali umiejętność wytopu żelaza i wykorzystywania go na skalę masową. Wiele narzędzi żelaznych, które rozpowszechnili oni przeszło 2000 tysiące lat temu, jak np. młotek, nożyce czy pilnik, w identycznej formie wykonywane były jeszcze w XIX wieku. Podobna sytuacja ma miejsce w odniesieniu do szeregu technik związanych z odlewnictwem metali kolorowych, stosowaniem emalii, wyrobem szkła, zastosowaniem koła garncarskiego, czy wreszcie biciem monet.
Do oryginalnych wynalazków celtyckich należą naczynia klepkowe, przede wszystkim stosowana do dzisiaj beczka oraz szereg elementów odzieży, z których wywodzą się współczesne spodnie, buty i odzież wełniana. W spadku po Celtach, pozostał do dziś szereg nazw geograficznych – miast, rzek, gór – rozsianych po całej Europie. Jedną z nich jest historyczna nazwa Czech – Boiohemum – utworzona od nazwy celtyckiego plemienia Bojów.