w Kletnie znajduje się w Masywie Śnieżnika , na prawym zboczu doliny Kleśnicy. Została utworzona w ławicy marmurów, leżących w górze Stromej (1166,8 m n.p.m.).
Jaskinia Niedźwiedzia to imponujący kompleks skalny. Składa się z licznych korytarzy, które są rozłożone horyzontalnie, w trzech poziomach połączonych tzw. kominami. Najlepiej rozwinięte są piętra środkowe i dolne. Partie środkowe w części udostępniono do zwiedzania. Łączna długość korytarzy jaskini przekracza 3,5 km, przy różnicy wysokości między najwyższym, a najniższym punktem około 70 m. Jest to największa jaskinia Sudetów i jedna z głębszych jaskiń w Polsce (jaskinie o większych głębokościach spotykamy na terenie Polski w obszarze krasu tatrzańskiego).
Do wnętrza jaskini prowadzą dwa sztuczne otwory w masywie skalnym. Leżą one na wysokości 793 i 800 m n.p.m., około 10-15 m nad dnem Doliny Kleśnicy. Pierwszy z nich został zabudowany pawilonem wejściowym – to właśnie przez ten otwór została odkryta Jaskinia Niedźwiedzia.
Drugi otwór zamyka śluza termiczna, chroniąca mikroklimat jaskini. Stanowi ona końcowy punkt trasy turystycznej i wyjście z jaskini. Panujący tu charakterystyczny dla tego miejsca mikroklimat jest przedmiotem wielu badań i stanowi ważny element ochrony tego miejsca. Dzięki unikalnemu mikroklimatowi (temperatura w granicach 6ºC, duża wilgotność powietrza w granicach 100%; słaby ruch mas powietrza) tworzy się tu zachwycająca szata naciekowa, z której to Jaskinia Niedźwiedzia najbardziej słynie. Ponadto spotkać tu możemy wielu ciekawych i rzadko, gdzie indziej spotykanych przedstawicieli fauny.
Wieki temu żyły tu zwierzęta, które dzisiaj znamy tylko z atlasów przyrodniczych.Wypełniające znaczną część korytarzy i sal osady jaskiniowe zwane namuliskiem zawierają olbrzymią ilość kości zwierząt zamieszkujących jaskinię i jej okolicę w okresie ostatniego zlodowacenia (niedźwiedzi jaskiniowych, lwów, wilków i hien jaskiniowych) oraz zwierząt występujących również współcześnie. Wśród szczątków kostnych zwierząt epoki lodowcowej zdecydowanie przeważają kości niedźwiedzia jaskiniowego (Ursus speleus), od którego pochodzi nazwa jaskini.
Jaskinia żyje nadal, tworząc szatę naciekową i stanowiąc miejsce zamieszkania dla nowych zwierząt.Obecnie jaskinia stanowi miejsce noclegowe i zimowisko wielu gatunków nietoperzy. Współczesna fauna jaskini to również cienio- i wilgociolubne owady, pająki i zamieszkujące wody wypełniające misy martwicowe, niewielkie skorupiaki zwane studniczkami.
Dodatkową atrakcją dla zwiedzających jest pokaz światła i dźwięku w Sali Pałacowej. W pawilonie wejściowym jaskini powstaje obecnie ekspozycja pn. „Centrum Edukacji Przyrodniczej – Jaskinia Niedźwiedzia” . W salce kinowej można obejrzeć film o jaskini z niedostępnymi dla turystów dolnymi partiami na dużym ekranie z przestrzennym dźwiękiem. Do dyspozycji turystów jest ciepła poczekalnia i kawiarnia oraz punkt sprzedaży pamiątek i materiałów turystycznych.
Jaskinia Niedźwiedzia – rys historyczny
Część skał, z których zbudowane są Sudety należy do najstarszych w dziejach Ziemi. Ich początki sięgają około 4,5 mld lat. Dla nas Polaków jest to czasami wprost niewyobrażalne, że i w naszym kraju występują tereny z tak fascynującą i prastarą historią. Tu właśnie powstała Jaskinia Niedźwiedzia.
Wszystko zaczęło się od występowania na tym terenie skał węglanowych. Powstały one w wyniku osadzania się szczątków ówczesnych organizmów (głównie skorupek otwornic, muszli małżów, szczątków koralowców, glonów). Byli to ówcześni mieszkańcy rozlewającego się tu morza. W dalszych procesach, jakie zachodziły na tym obszarze, te skamieniałe osady kredowe zsuwały się po dnie morza, gromadząc się w rozlicznych zagłębieniach i lejach. Całej ewolucji towarzyszyło działanie olbrzymich ciśnień i temperatur, powstających w wyniku nacisku nasuwających się skał. W ich wyniku osady wapienne przekształciły się w wapienie krystaliczne, czyli marmury. Powstałe w rezultacie wytwory kryją w sobie rozliczne głębokie leje oraz labirynty jaskiń, układające się w kilku poziomach. W tym właśnie miejscu możemy już wspomnieć o początkach powstawania Jaskini Niedźwiedziej.
Kolejno występujące po sobie zlodowacenia odbiły swoje piętno – w postaci niezliczonych szczątków, żyjących wtedy zwierząt. Największe ilości szczątków pochodzą od niedźwiedzia jaskiniowego. Stąd też jaskinia wzięła swoją nazwę. Znaleziono również kości lwa jaskiniowego, hieny jaskiniowej, wilka, kuny, nietoperzy (kilka gatunków), bobra, sarny, dzika, lisa i wielu gryzoni. Są to kości zwierząt chroniących się w jaskini, łupy drapieżników, szczątki zwierząt, które wpadły w jamy skalne, czy w końcu kości naniesione tu przez wodę.
Od roku 1977 Jaskinia Niedźwiedzia ma prawny status chronionego rezerwatu przyrody.
Fot. Jacek Halicki, CC BY-SA 3.0 PL, via Wikimedia Commons