Podstawowe informacje
Kęty to niewielkie małopolskie miasteczko położone w dolinie Soły, w południowej części Kotliny Oświęcimskiej u stóp Beskidu Małego. Około 1277 r. uzyskały prawo miejskie z rąk księcia opolskiego Władysława, który wybrał prawo lwóweckie. W centrum Kęt zachował się średniowieczny układ urbanistyczny z kwadratowym rynkiem i dochodzącymi do niego prostopadłymi ulicami. Do najważniejszych zabytków miasta należy jednonawowy kościół i kaplica św. Jana Kantego wybudowane w 1648 r.
| Położenie: 49°53’N – 19°13’E | Powiat: Oświęcimski |
| Kod: 32-650 | Gmina: Kęty |
| Tel. kierunkowy: 0 – 33 | Ludność: 19600 osób |
| Województwo: Małopolskie | Obszar: 23,1 km2 |
Kalendarium
1391 – nadanie Kętom prawa magdeburskiego przez Jana III księcia oświęcimskiego
1457 – Kęty własnością królów polskich
1519 – ustanowienie przez Zygmunta I Starego trzeciego jarmarku w Kętach
1767 – kanonizacja Jana Kantego z Kęt
1785 – trzęsienie ziemi w Kętach
1915 – pobyt Legionistów Piłsudskiego w mieście
Historia
Przed wcieleniem do Korony (do 1564 r.)
Najprawdopodobniej pierwsza wzmianka dotycząca Kęt pojawia się w dokumencie z roku 1242, który wylicza wszystkie wsie i włości nadane klasztorowi benedyktynek w Staniątkach przez komesa Klemensa z Ruszczy. Kilkanaście lat później – w 1260 r. – wieś Kęty stała się własnością Piastów śląskich zamieniona, wraz z Czeladzią, za inną wieś z klasztorem. Po tym roku, a przed 1277 r., Kęty uzyskały prawa miejskie. Wtedy to bowiem książę opolski Władysław zatwierdził sprzedaż wójtostwa w Kętach przez Szymona i jego braci na rzecz rodzeństwa Arnolda, Rudgera i Piotra, a także nadał miastu wiele praw, wskazując Kętom prawo, jakim rządziło się miasto Lwówek na Śląsku jako podstawę ustroju miejskiego (prawo lwóweckie). Kolejne potwierdzenie i rozszerzenie przywilejów miejskich miało miejsce w 1391 r., kiedy to książę oświęcimski Jan III nadał Kętom takie same prawa i korzyści, jakie przysługiwały stołecznemu miastu Oświęcim, rządzącemu się prawem magdeburskim (Kęty wchodziły już wtedy w skład Księstwa Oświęcimskiego, wyodrębnionego w 1317 r.). Dokument ten zamyka okres tworzenia i organizacji ustroju miejskiego Kęt.
W źródłach niewiele zachowało się informacji na temat szczegółów tego procesu; najstarsze zachowane księgi miejskie Kęt pochodzą dopiero z drugiej połowy XVI w. Niewątpliwie najważniejszą osobą w mieście w tamtym okresie był wójt, bogato uposażony przez właściciela miasta, pobierający wiele opłat miejskich i odbywający wraz z ławnikami sądy nad mieszczanami. Z czasem jego władza uległa jednak stopniowo ograniczeniu na rzecz rady miejskiej. Po ustanowieniu zaś urzędu podwójciego, później zwanego landwójtem, który przejął od wójta sprawy sądowe, wójt mógł czerpać korzyści finansowe jedynie z dochodów z miasta (oprócz opłat sądowych). W ciągu następnych wieków wójtostwo kęckie przechodziło wielokrotnie z rąk do rąk; wójtami miasta byli m.in. Komorowscy herbu Korczak, Jordanowie herbu Trąby, Porębscy herbu Kornicz, a od 1720 r.starostowie zatorscy Duninowie, którzy prowadzili z miastem długotrwałe procesy m.in. o kompetencje sądów zwierzchnich starościńskich jako apelacyjnych od sądu miejskiego oraz obsadę urzędów miejskich, przede wszystkim burmistrza.
Rada miejska ukształtowała się później. Pierwsza wzmianka o rajcach pochodzi z 1428 r. W XVII w. mieszkańcy wybierali rajców co sześć lat, z których połowa wymieniała się na urzędzie co trzy lata. Kadencja burmistrza, wymienionego po raz pierwszy w dokumencie Zygmunta I z 1519 r., także była sześcioletnia. W 20 lat później w źródłach pojawił się zapis o ratuszu kęckim. Wśród kęckich burmistrzów z XVIII w. spotykamy m.in. Jana Grabowskiego, ojca Ambrożego Grabowskiego, znanego księgarza i „miłośnika historii i zabytków Krakowa”.
Parafia w Kętach, wzmiankowana w 1326 r., należy niewątpliwie do najstarszych na terenie Księstwa Oświęcimsko-Zatorskiego. Dziś już niewiele śladów materialnych pozostało po najstarszym kościele parafialnym, głównie fragmenty prezbiterium z XIV w. w obrębie obecnej świątyni parafialnej pod wezwaniem św. Małgorzaty i św. Katarzyny, odbudowanej po pożarze w 1685 r. w stylu barokowym. Nie zachowały się organy wykonane w 1381 r. przez Jana Wanca z Żywca i konserwowane w 1422 r. przez Wawrzyńca Hermana; inne – XVI-wieczne – spłonęły w 1596 r. wraz z kościołem Wszystkich Świętych. Do listy kościołów funkcjonujących w Kętach do 1786 r., kiedy to rząd austriacki zniósł trzy świątynie poświadczone źródłowo już w 1529 r., należy doliczyć zbudowany w latach 1705-1712 barokowy kościół Niepokalanego Poczęcia NMP znajdujący się w obrębie zespołu klasztornego oo. Reformatów z cennymi rzeźbami (m.in. Pieta z początków wieku, renesansowy alabastrowy „Chrystus Ukrzyżowany”). W XIX w. w Kętach powstały jeszcze domy dwóch zgromadzeń zakonnych: pierwszy na ziemiach polskich klasztor Sióstr Zmartwychwstania Pańskiego z 1891 r. oraz neogotycki klasztor Sióstr Klarysek od Wieczystej Adoracji zbudowany w latach 1890-1893.
W XV w. parafia obejmowała sąsiednie wsie: Kobiernice, Porąbka, Czaniec, Nowa Wieś, Bulowice, zaś od XVI w. także Bujaków i Międzybrodzie. Mimo dość dużej liczby kościołów, jak na miasto tak małej wielkości, jakim pozostawały Kęty, niewiele przetrwało dokumentacji archiwalnej związanej z parafią. Dokumenty, które zachowały się do dnia dzisiejszego, podają jedynie imiona plebanów, wielkość płaconego z parafii świętopietrza (20 skojców rocznie), dziesięciny płaconej na rzecz scholastyka katedry krakowskiej i klasztoru norbertanek na Zwierzyńcu w Krakowie, a także innych opłat wnoszonych przez mieszkańców na rzecz parafii (stołowe, kolęda, meszne). Znacznie więcej informacji na temat parafii i parafian kęckich przynoszą dopiero, zachowane w archiwum parafialnym, księgi metrykalne.
Równie fragmentaryczne są informacje o istniejącej przy parafii szkole, której początki sięgają schyłku XIV w. (pierwszy znany nauczyciel szkoły to Mikołaj Bacalarius, wymieniony w dokumencie z 1446 r.). Prawdopodobnie początkowe nauki w tej szkole pobierał także znany kęczanin Jan Kanty. W XVI w. nauczyciel szkoły był jednocześnie pisarzem miejskim; łączne jego uposażenie (opłata na rzecz szkoły i dochody z pisarstwa miejskiego) sięgało kwoty 19 zł (dla porównania pisarz miejski Krakowa pobierał rocznie – w epoce ostatnich Jagiellonów – od 28 do 40 zł). W 1629 r. w Kętach funkcjonowało kolegium jezuickie podległe kościołowi św. Barbary w Krakowie, którego patronem był Jan Kanty. Szkoła parafialna sąsiadowała zapewne ze „szpitalem na 24 ubogich, istniejącym od niepamiętnych czasów”.
Z pierwszymi wiekami istnienia Kęt można również łączyć powstanie herbu miasta. Choć współcześnie używany wizerunek herbu różni się zapewne od pierwotnego, podstawowe elementy godła miejskiego pozostały niezmienione. Stanowi go obecnie (od 1990 r.), na tarczy dzielonej w słup na dwa pola, z prawej (heraldycznie) ukoronowany półorzeł na czerwonym tle, a z lewej strony trzy orle jaja w polu niebieskim, z symboliczną wstęgą Soły poniżej. O ile w pierwszym elemencie godła można łatwo dopatrywać się związku z herbem Piastów górnośląskich, o tyle powód umieszczenia trzech jaj nie jest jasny, niektórzy autorzy dopatrują się w tym śladów służebnego charakteru osady w jej początkach, inni przytaczają legendy zapisane przez wcześniejszych pisarzy, którzy początki miasta łączą z miejscem polowań książąt oświęcimskich (Andrzej Komoniecki zm. 1729, autor kroniki Chronografia albo dziejopis żywiecki) lub tłumaczą niemiecką nazwę miasta zgodą tam zawartą przez zwaśnionych książąt oświęcimskich (Józef Łepkowski w Listach z podróży archeologicznej po Galicyi z 1857).
Tak ukształtowane godło zostało w 1793 r. usankcjonowane przez cesarza Franciszka II dokumentem z 15 X 1793 r., a następnie zachowane przez władze miejskie w dwudziestoleciu międzywojennym w ramach prowadzonej przez władze centralne odrodzonej Rzeczypospolitej akcji zatwierdzania herbów władz i urzędów samorządowych. Opinię na temat herbu Kęt opracował wtedy Włodzimierz Budka, pracownik Archiwum Państwowego w Krakowie, autor pracy poświęconej pieczęciom dawnych miast Księstwa Oświęcimsko-Zatorskiego.
19 III 1454 r. szlachta Księstwa Oświęcimskiego oraz miasta Oświęcim i Kęty złożyły hołd królowi polskiemu, a trzy lata później Kazimierz Jagiellończyk za 50 tys. grzywien zakupił od Jana (Janusza) IV Księstwo Oświęcimskie. Wydarzeniom tym zapewne towarzyszyły zabiegi mieszczan kęckich o potwierdzenie dotychczasowych przywilejów, toteż już dzień później – 20 III 1454 r. – otrzymali oni dokument potwierdzający prawa nadane im przez poprzednich władców, a kolejny dokument z 1519 r., wystawiony przez króla Zygmunta I Starego, nadał im nowe przywileje. Oprócz dwóch istniejących już trzydniowych jarmarków: 13 lipca (św. Małgorzaty) i 14 września (Podwyższenia Krzyża św.) miasto otrzymało od króla trzeci – wyznaczony na 25 listopada (św. Katarzyny). Dniem targowym miała być każda sobota, przybywający zaś na jarmarki i targi zostali zwolnieni od wszelkich opłat. Dzięki tym przywilejom miasto zaczęło słynąć jako miejsce targowe (Andrzej Komoniecki pisał: „Oświęcim grodem sławny, Zator sejmikami, a Kęty świętym Kantym, także i targami”). Targi te utrzymały się do końca XVIII w., kiedy to Franciszek II w 1793 r. nadał miastu prawo do czterech ośmiodniowych jarmarków w roku; przetrwały one do początków XX w. (wspomina o nich kalendarz wydany przez Karola Miarkę w 1917 r.).
W Królestwie Polskim (do 1772 r.)
Ostateczna inkorporacja w latach 1563-1564 i ujednolicenie ustrojowe Księstw Oświęcimskiego i Zatorskiego z Koroną, odtąd nazywanych powiatem śląskim, przyniosło Kętom kolejny z rzędu przywilej konfirmujący dotychczasowe prawa i przywileje. W ten sposób zostały określone podstawy organizacyjne miasta oraz zabezpieczony jego dalszy rozwój ekonomiczny. Ponieważ Kęty przez cały czas pozostawały miastem otwartym bez murów obronnych, ważnym wydarzeniem dla miasta stało się ustalenie jego granic. Od południowego zachodu granice te obejmowały las „Burgewald” i pastwiska, o których mowa jest w przywileju księcia oświęcimskiego Jana III. Dokładny przebieg granicy pomiędzy Kętami a sąsiadującymi z nimi wsiami wyznaczyły kolejno wydawane dokumenty: z Kobiernicami (1493), Bulowicami (1559), Kozami (1578), Witkowicami i Nową Wsią (1561), Czańcem (1564), Pisarzowicami (1589).
Rządy Jagiellonów były okresem największego rozwoju miasta wykorzystującego swe dogodne położenie na skrzyżowaniu „starej drogi” solnej, prowadzącej w stronę Bielska, Cieszyna i Czech, oraz szlaku prowadzącego z Oświęcimia do Żywca i na Węgry. O ważnej pozycji kupców kęckich świadczy fakt pożyczania przez nich pieniędzy królom polskim. Rozwojowi handlu sprzyjało dobrze rozwinięte rzemiosło, ujęte w ramy organizacji cechowych charakterystycznych dla epoki staropolskiej. Ze względu na brak źródeł niewiele można powiedzieć o rozwoju rzemiosła w pierwszych wiekach istnienia miasta. Zachowane księgi radzieckie i wójtowsko-ławnicze, a także cechowe nie wykraczają poza drugą połowę XVI w. Z informacji zawartych w przywilejach miejskich oraz w innych dokumentach wynika, iż w Kętach funkcjonowali piekarze, szewcy, sukiennicy, rzeźnicy, barchannicy oraz piwowarzy, wiemy także o działalności prasołów. Pierwsze statuty cechowe, regulujące wewnętrzne życie cechów, zatwierdził król Zygmunt August: 1 I 1558 r. (krawców), 3 III 1559 (sukienników), z późniejszych dokumentów znamy statuty piekarzy (1593), kuśnierzy, kowali, ślusarzy, rusznikarzów, kotlarzy, powroźników, kołodziejów, stolarzy, rzeźników, szewców i tkaczy. Na pewno od 1649 r. w Kętach istniał także cech wspólny obejmujący kowali, rusznikarzy, fręberników (wytwórcy kłódek i zamków), powroźników, kotlarzy stolarzy, kołodziei, snycerzy, mieczników i szklarzy, w późniejszym dokumencie z 1767 r. mamy potwierdzone także funkcjonowanie w mieście rymarzy siodlarzy, nożowników, bednarzy, tokarzy, blacharzy, ćwiekarzy (wytwórców gwoździ) i stelmachów. Do najznaczniejszych należały jednak zgromadzenia sukienników, tkaczy, piekarzy, krawców, rzeźników i szewców wymienione w lustracji miasta z 1720 r. Cechy kęckie przewyższały liczbą rzemieślników inne miasta Księstw Oświęcimskiego i Zatorskiego (Oświęcim, Zator, Żywiec czy Wadowice). W 1581 r. w mieście było ok. 130 rzemieślników (najwięcej rzeźników, garncarzy i sukienników), w 1595 r. już 150 rzemieślników i 55 komorników trudniło się rzemiosłem.
Wieki następne zaczęły przynosić zmiany. Jedne rzemiosła (np. sukiennictwo w XVIII w.) podupadły, by odrodzić się ok. połowy XIX w. w związku z przejściem na manufakturowy system produkcji, inni rzemieślnicy, jak np. tkacze, długo utrzymywali swoją pozycję dopóki konkurencja przemysłu maszynowego i import bawełny nie spowodowały upadku produkcji cechowej. Jedną z ostatnich prób ratowania podupadającej produkcji cechowej w zaborze austriackim był wydany 9 V 1778 r. „Uniwersał dla wszystkich w Królestwie Galicji i Lodomerii tudzież w Księstwach Zatorskim i Oświęcimskim znajdujących się rzemieślniczych cechów generalny porządek przypisujący” wydany w imieniu cesarzowej Marii Teresy, którego egzemplarz przechowywany był do 1919 r. w archiwum miejskim Kęt. Regulował on całokształt życia cechowego; nie mógł jednak zapobiec zmianom w sposobach produkcji, jakie przyniósł w. XIX.
Dzieje każdego niemal miasta, a więc także i Kęt, odnotowują przykłady zniszczeń spowodowanych czynnikami naturalnymi lub działalnością człowieka (pożary, wojny i przemarsze wojsk, głód, morowe powietrze). Szczególnie dotkliwe i częste pożary Kęt odnotowano w połowie XVII w.: w 1653 i 1657 r. (wspominają o tym uchwały sejmiku zatorskiego) oraz w 1655 i 1661 r. Kolejne miały miejsce w XVIII w., a wśród nich największy pożar w 1797 r. (spalił się wtedy drewniany ratusz w rynku i dach na kościele Jana Kantego, niewiele zaś domów ocalało). Rozprzestrzenianiu się pożarów sprzyjała m.in. drewniana zabudowa miejska (w 1797 r. wg świadectwa Ambrożego Grabowskiego w Kętach były tylko cztery murowane domy) oraz brak wyspecjalizowanej straży ogniowej, którą powołano dopiero w latach 70. XIX w. Inne plagi, jakie nawiedzały Kęty to epidemie: tyfusu lub cholery w 1452, 1468, 1480, 1492, 1600 i 1652 r. („czarna zaraza”, która wyludniła miasto), aż po epidemię cholery w 1831 r. i tyfusu w latach 1844-1846 (zwanego zarazą ziemniaczaną), która pochłonęła w Kętach ponad 700 ofiar. Nadrzecznego miasta nie ominęły liczne powodzie – ostatnia z nich, połączona ze zmianą koryta Soły, miała miejsce w 1813 r. – a nawet trzęsienia ziemi.
Po rozbiorach (po 1772 r.)
W 1772 r. Kęty znalazły się pod zaborem austriackim. 15 X 1793 r. otrzymały przywilej od cesarza Franciszka II zaliczający je do miast municypalnych, czyli posiadających samorząd miejski, ustalający herb miasta, nadający mu też prawo do czterech ośmiodniowych jarmarków w roku. Niewiele to jednak zmieniło w sytuacji Kęt, które swe najlepsze lata miały już dawno za sobą. Przez krótki czas były one jedynie siedzibą powiatu i sądu powiatowego (1855–1867). W najbliższym sąsiedztwie Kęt rozwinęły się bowiem inne prężniejsze ośrodki, jak choćby Biała, która przejęła po Kętach funkcje powiatu. Pewne zmiany w organizacji władz miejskich przyniosła dopiero era autonomiczna w Galicji. Przywrócono wówczas miastom samorząd – w pierwszej połowie XIX w. silnie ograniczony uprawnieniami biurokracji austriackiej – wprowadzono samorząd powiatowy oraz powołano do życia władze krajowe w poszczególnych częściach monarchii austro-węgierskiej. Organami autonomii w Galicji był Sejm Krajowy, w większości wyłaniany w drodze wyborów.
Doba autonomiczna w Galicji przyniosła także prawo do używania języka polskiego w szkolnictwie i oświacie (1867); powołano Radę Szkolną Krajową jako autonomiczną władzą oświatową, wprowadzono ustawowo bezpłatne, obowiązkowe nauczanie w szkołach ludowych (1873), co przyczyniło się do upowszechnienia oświaty. Także w Kętach dotychczasowa dwuklasowa szkoła, funkcjonująca przy parafii, została w ciągu XIX w. przekształcona w dwie szkoły miejskie: męską i żeńską (od 1912 r. sześcioklasowe), w 1907 r. rozpoczęło również działalność Męskie Seminarium Nauczycielskie (przemianowane w latach I wojny światowej na Państwowe Seminarium Żeńskie), a w 1891 r. Rada Gminna zezwoliła na otwarcie w Kętach szkoły zawodowej. Tuż przed wybuchem II wojny światowej, w 1938 r., w Kętach funkcjonowały już trzy szkoły podstawowe, Gimnazjum koedukacyjne o profilu humanistycznym oraz szkoła zawodowa. W szkołach podstawowych uczyło się przeciętnie 1200 dzieci rocznie pod opieką 15 nauczycieli, w szkołach średnich pracowało 17 pedagogów.
Rok 1867 – początek ery autonomicznej w Galicji – jest datą bardzo ważną także w dziejach Kęt i to z różnych powodów. Na ten rok przypadła bowiem stuletnia rocznica kanonizacji Jana Kantego, którego nazwisko w sposób nierozłączny kojarzone jest z miastem. Urodzony 24 VI 1390 r. w Kętach, zmarły w opinii świętości 24 XII 1473 r., ksiądz, wykładowca filozofii i teologii w Uniwersytecie Krakowskim, kopista wielu rękopiśmiennych ksiąg, obecnie współpatron archidiecezji krakowskiej i patron diecezji bielsko-żywieckiej, nauki, nauczycieli akademickich i studentów, zasłynął z głębokiej wiedzy, uczynków miłosiernych i opieki nad ubogimi. Kanonizowany w 1767 r. stał się niemal symbolem miasta. Jego prochy spoczęły w Krakowie, w konfesji w kościele akademickim św. Anny, wzniesionym po beatyfikacji Jana Kantego, co zresztą było powodem sporu między obydwoma miastami. W Kętach został mu poświęcony kościół, powstały w 1715 r. z rozbudowanej kaplicy z 1648 r., ufundowanej przez Sykstusa Lubomirskiego, wojskiego krakowskiego. W 1851 r. na Rynku stanął także jego pomnik autorstwa krakowskiego rzeźbiarza Edwarda Stehlika. W ikonografii Jan Kanty przedstawiany jest w todze profesorskiej i birecie na głowie, z księgą w dłoni lub w stroju kapłańskim z krzyżem lub różańcem, także w scenach przedstawiających, jak oddaje dziewczynie cudownie scalony, rozbity garnek z mlekiem, ubogiemu obuwie lub zbójcom pieniądze, często w grupie ikonograficznej XV-wiecznych świętych krakowskich (felix saeculum Cracoviae), w scenach ekstazy, adoracji lub wizji religijnych. W Polsce jego święto obchodzone jest 20 października. Ceremonie rocznicowe stały się dla mieszkańców miasta okazją do uroczystych obchodów patriotycznych. Towarzyszyły im publikacje okolicznościowe poświęcone zarówno relacjom z uroczystości jak i opisom „życia i cudów świętego Jana Kantego nauczyciela Akademii Krakowskiej patrona polskiego”.
Kilkanaście lat później równie uroczyście obchodzono w Kętach 200-lecie odsieczy wiedeńskiej. Ulicę Kobiernicką przemianowano wówczas na ulicę króla Jana Sobieskiego, pobyt zaś wojsk polskich w Kętach w drodze na Wiedeń upamiętniono tablicą pamiątkową oraz okolicznościową pocztówką. Do ważnych wydarzeń związanych z historią miasta zalicza się ostatni postój na ziemiach polskich, właśnie w Kętach, księcia Józefa Poniatowskiego w 1813 r., zanim wyruszył przez Białą pod Lipsk; z późniejszego okresu pobyt I Brygady Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego w Kętach od końca stycznia do końca lutego 1915 r. Przez Kęty przejeżdżały się również inne ważne osobistości, takie jak cesarz Józef II, który zatrzymał się w mieście na trzy dni w 1780 r., gubernator Galicji Ferdynand d’Este, car Rosji Mikołaj, czy nawet Franciszek Józef, który gościł w Kętach 11 X 1851 r. i 14 VIII 1880 r. Ślady po ich wizytach zachowały się w zapiskach kronikarskich oraz w rejestrach wydatków na utrzymanie dworu. Pozostała także pamięć o wybitnych kęczanach, nawet jeśli większość swego pracowitego życia spędzili oni poza rodzinnym miastem, tak jak np. Ambroży Grabowski (1782-1868), wydawca i księgarz, zbieracz archiwaliów i miłośnik narodowych pamiątek, czy profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego: Stanisław Krzyżanowski, historyk, dyrektor Archiwum Aktów Dawnych miasta Krakowa, twórca pierwszej uniwersyteckiej katedry nauk pomocniczych historii na ziemiach polskich, profesor także Uniwersytetu Jagiellońskiego, oraz Abdon Kłodziński, który z wypraw do miejsca swych narodzin przywoził dokumenty miejskie Kęt, składając je na przechowywanie w Archiwum.
Rok uroczystości jubileuszowych ku czci Jana Kantego jest także ważną datą w rozwoju przemysłu w Kętach, które stopniowo musiały się przestawić z dawnej produkcji cechowej na manufakturową i wreszcie przemysłową. Powstała wtedy z połączenia dwóch manufaktur fabryka F. i E. Zajączek i K. Lankosz, zatrudniająca początkowo 35 pracowników i produkująca prawie wyłącznie tzw. sukna klasztorne (zakupywane głównie przez klasztory), a w późniejszym czasie sukno dla wojska i na mundury kolejarskie. W 1939 r. zatrudniała ona 200 osób. Poza tymi zakładami od połowy XIX w. do wybuchu II wojny światowej działało także wiele mniejszych (fabryka tkacka, przędzalnia, młyny wodne zajmujące się przecieraniem drewna i papiernia pod Kęckimi Górami, tartaki, fabryka pomocy naukowych początkowo zajmująca się wyrobem artykułów fotograficznych, dachówkarnia, fabryka cukierków, zakład garbarski, fabryka maszyn i narzędzi rolniczych). Dziś spadkobiercami tradycji tych przedsiębiorstw i wizytówką współczesnego przemysłu w mieście są m.in. Zakłady Metali Lekkich „Kęty” produkujące profile aluminiowe, opakowania giętkie i surowce do produkcji opakowań, zakłady ZELMOT ZAM Kęty wytwarzające maszyny i urządzenia hutnicze i odlewnicze, konstrukcje spawane, aparaturę kontrolno-pomiarową.
Kęty dzisiaj
Kęty to niewielkie małopolskie miasto położone w dolinie Soły, w południowej części Kotliny Oświęcimskiej u stóp Beskidu Małego. Przepływająca przez Kęty rzeka dzieli miasto na część wypoczynkową (Podlesie) i przemysłowo-handlową oraz mieszkaniową (Stare i Nowe Miasto). Kęty jako gmina stanowią siedzibę władz samorządowych utworzoną z miasta i 6 sołectw.
Kęty uzyskały prawo miejskie około 1277 roku z rąk księcia opolskiego Władysława, który – jako podstawę ustroju miejskiego – wybrał prawo lwóweckie, jakim rządziło się miasto Lwówek na Śląsku. Największy rozkwit miasta nastąpił za panowania Jagiellonów, kiedy to Kęty stały się własnością króla, a rajcy kęccy – poręczycielami królewskich pożyczek. Rozwojowi handlu sprzyjały prężnie działające cechy rzemieślnicze; w Kętach istniały młyny, tartaki, papiernie, folusze, postrzygalnie sukna oraz lądowa komora celna, Sołą spławiano sukna i drewno do Krakowa, a trzy razy w tygodniu organizowano jarmarki słynne na całą okolicę. Następne wieki przyniosły duże zmiany w kęckim rzemiośle związane głównie z przejściem na manufakturowy system produkcji, a z czasem – na produkcję przemysłową.
Kęty to miasto o wielowiekowej tradycji. W centrum Kęt zachował się średniowieczny układ urbanistyczny z kwadratowym rynkiem i dochodzącymi do niego prostopadłymi ulicami. Do najważniejszych zabytków miasta należy barokowy kościół parafialny pod wezwaniem św. Małgorzaty i Katarzyny z zachowanym gotyckim prezbiterium oraz cudownym obrazem Matki Bożej Pocieszenia umieszczonym w bocznej nawie świątyni. Zwiedzając Kęty warto odwiedzić XVIII-wieczny zespół klasztorny oo. Reformatów, w pobliżu którego – na dziedzińcu odpustowym – znajdują się stacje Drogi Krzyżowej i pozostałości starego cmentarza, oraz jednonawowy kościół i kaplicę św. Jana Kantego wybudowane w 1648 r.
Kęty należą do podkarpackiej strefy klimatycznej. Od zachodu miasto graniczy z lasami i parkiem na Podlesiu, od wschodu – z drzewostanem Gór Kęckich. Wzdłuż samej rzeki Soły ciągną się – porośnięte lasami – małe doliny. Na szczególną uwagę zasługują aleje z drzew dębowych, takie jak Aleja Wojska Polskiego, Groble na Podlesiu oraz dęby przy Stawach Maleckich.