Obóz Majdanek usytuowany na południowo-wschodnich obrzeżach Lublina, przy drodze wiodącej do Zamościa i Lwowa, dzisiaj jest jedynie tragiczną pamiątką tamtych wydarzeń. Na części terenu byłego obozu koncentracyjnego już jesienią 1944 r powstało Państwowe Muzeum na Majdanku. Dzisiaj na terenie byłego obozu przybywający tu turyści podziwiają monumentalny pomnik, poświęcony ofiarom nazizmu, autorstwa inż. arch. Wiktora Tołkina. Monument składa się z dwóch głównych części: pomnika-bramy oraz wielkiego mauzoleum zawierającego prochy ludzkie z terenów obozowych. Muzeum opiekuje się również wielkim archiwum pozostałym po administracji SS.
Obejrzeć można bogate zbiory historyczne pochodzące z obozu koncentracyjnego na Majdanku oraz zbiory sztuki współczesnej o tematyce martyrologicznej i antytotalitarnej z zakresu: malarstwa, grafiki, rzeźby, rysunku, fotografii, medalierstwa.
Największe wrażenie robią autentyczne przedmioty pochodzące z obozu koncentracyjnego na Majdanku, przejęte przez Muzeum po oswobodzeniu oraz znalezione na terenie w czasie prac porządkowych.
Zbiory pogrupowane są w następujących działach:
- Tekstylia: ubrania pasiaki, więźniarska odzież cywilna i wojskowa, numery płócienne obozowe, opaski funkcyjne.
- Przedmioty osobiste przywiezione przez więźniów do obozu: naszywki i przywieszki bagażowe, okulary, klucze, maszynki do golenia, różnego rodzaju szczotki i szczoteczki, naczynia i sztućce, walizki.
- Obuwie: buty obozowe drewniane i ze słomy oraz cywilne obuwie damskie, męskie i dziecięce, ok. 280 tys.
- Przedmioty związane z funkcjonowaniem obozu: prycze, stoły, tablice obozowe, numery metalowe, narzędzia medyczne, kotły, urządzenia pralnicze, reflektory.
- Narzędzia terroru i śmierci: pejcze, podwozia samochodów ciężarowych, piece krematoryjne, szubienica, puszki po cyklonie B, cyklon B
- Eksploatacja zwłok: urny, włosy, prochy, protezy dentystyczne
- Przedmioty kultu religijnego: modlitewniki różnych wyznań, różańce, zwoje tory, tefiliny, fragmenty macew
- Przedmioty artystyczne wykonane przez więźniów w obozie: pierścionki, bransoletki, papierośnice, kałamarze, popielniczki, przyciski do papieru, wisiorki, rysunki
- Stałe obiekty poobozowe: komory gazowe, łaźnie, krematorium, baraki więźniarskie i administracyjne, budki i wieże wartownicze, Kolumna Trzech Orłów oraz współczesne pomniki na terenie Państwowego Muzeum na Majdanku: Pomnik Walki i Męczeństwa, Mauzoleum, Dzwon Pokoju, 3 obeliski.
Rys historyczny
Niemiecki obóz koncentracyjny w Lublinie, nazywany potocznie Majdankiem, powstał na mocy decyzji Heinricha Himmlera. Początkowo obóz miał stanowić rezerwuar darmowej siły roboczej dla urzeczywistnienia planów powiększenia imperium germańskiego na Wschodzie.
Obóz, usytuowany na południowo-wschodnich obrzeżach Lublina, przy drodze wiodącej do Zamościa i Lwowa, zajmował powierzchnię 270 ha. Składał się z trzech sektorów: segmentu SS, kompleksu gospodarczego oraz części więźniarskiej (Schutzhaftlager), którą tworzyło pięć tzw. pól z drewnianymi barakami do zakwaterowania więźniów.
Majdanek funkcjonował od października 1941 do lipca 1944. Początkowo osadzano tu jedynie mężczyzn, w tym od stycznia 1943 roku polskich więźniów politycznych. Jednak w październiku 1942 roku pojawiły się pierwsze transporty z kobietami i dziećmi. Więźniowie pochodzili prawie z 30 państw. Dominowali Polacy i Żydzi. Poza nimi najliczniejszymi grupami narodowościowymi byli Rosjanie, Czesi, Białorusini i Ukraińcy. Przedstawiciele innych narodowości stanowili niewielki odsetek ogółu więźniów (m.in. Francuzi, Niemcy).
Spośród prawdopodobnie 150 tys. więźniów, którzy przeszli przez Majdanek, wg najnowszych ustaleń w komorach gazowych, z głodu, chorób, wycieńczenia i od broni życie straciło blisko 80 tysięcy osób, w tym około 60 tysięcy Żydów.
Dla zatarcia śladów zbrodni, zwłoki pomordowanych i zmarłych palono na stosach spaleniskowych i w krematorium.
Tragiczna historia lubelskiego obozu koncentracyjnego dobiegła końca 23 lipca 1944, po wkroczeniu do Lublina Armii Czerwonej.
Wkrótce na terenie Majdanka zaczął funkcjonować obóz NKWD dla aresztowanych członków polskiego Państwa Podziemnego. W barakach byłego obozu przetrzymywano także jeszcze przez pewien czas wziętych do niewoli żołnierzy niemieckich.