Należący do Uniwersytetu Warszawskiego Warszawski Ogród Botaniczny położony jest w bezpośrednim sąsiedztwie Łazienek Królewskich, Belwederu i Zamku Ujazdowskiego. Należy do miejsc w wielkim mieście osobliwych. Jest bowiem nie tylko pięknym parkiem, w którym zlokalizowano wiele pamiątek historycznych, ale przede wszystkim miejscem, gdzie znajdują się wspaniałe kolekcje rodzimej flory oraz różne gatunki obcego pochodzenia. Szczególnie cenne, a tym samym interesujące, są kolekcje gatunków zagrożonych i ginących objętych w Polsce prawną ochroną. Bowiem podstawowym zadaniem Ogrodu Botanicznego jest zachowywanie różnorodności biologicznej, zarówno roślin dziko rosnących jak i odmian wyselekcjonowanych przez człowieka. Łącznie zgromadziliśmy około 5000 gatunków i odmian należących do około 200 rodzin; w tym: około 1050 taksonów drzew i krzewów, około 1350 taksonów roślin szklarniowych i około 2600 taksonów roślin zielnych. Ogród Botaniczny prowadzi także badania z zakresu ekologii, systematyki i ochrony roślin. Jednocześnie przez cały sezon stanowi atrakcyjne miejsce spacerów i wypoczynku.
Wyjątkowy klimat Ogrodu Botanicznego w Warszawie tworzą majestatyczne stare drzewa rodzimego i obcego pochodzenia. Dwadzieścia trzy z nich zostały uznane za pomniki przyrody, wśród nich szczególną uwagę przyciągają: buk pospolity, miłorząb dwuklapowy, dęby szypułkowe ‘Fastigiata’, metasekwoja chinska, czy jesion wyniosły. Rosną tu również stare ozdobne odmiany drzew i krzewów, dzisiaj już zapomniane, a niegdyś w Polsce uprawiane, takie jak np. popularne w latach międzywojennych suchodrzewy, kaliny, jaśminowce, czy wreszcie różne odmiany lilaków.
W świecie roślinnym odnajdujemy zachwycające harmonie i proporcje, a także zaskakujące kontrasty. Odkrywamy miłe zapachy swoiste dla poszczególnych gatunków roślin. Poznajemy i podziwiamy dynamikę życia roślin, obserwując ich reakcje na zmieniające się pory roku. Kompozycje parkowe zaś tworzą niezliczone żywe obrazy, urozmaicone elementami małej architektury ogrodowej.
Tuż przy wejściu do parku Ogrodu Botanicznego znajduje się różanka – dział składający się wyłącznie ze starych, cennych odmian, nierzadko wyselekcjonowanych w okresie przełomu XIX i XX wieku, kiedy to róże oraz rosnące obok w głównej alei lilaki, były najbardziej popularnymi roślinami ozdobnymi. W ogrodzie znajdują się także bogate i ciekawe kolekcje gatunków: magnolii, różaneczników, irysów i dalii.
Również w dziale systematyki roślin jest wiele małych kolekcji roślin należących do jednego rodzaju. Dzięki temu działowi mamy okazję poznać zasady naukowej klasyfikacji roślin, z grupowaniem gatunków w rodzaje, rodzajów w rodziny itd. Różnorodność ta reprezentowana jest przez rośliny obcego pochodzenia, które w naszym klimacie mogą rosnąć w gruncie.
Tuż obok znajdziemy dział roślin użytkowych, w którym znajdują się między innymi rośliny wykorzystywane w kuchni i przemyśle a także dział roślin leczniczych, a więc ziół znanych i nie znanych.
Dział, który pozwala nam poznać różne sposoby zapylania i rozsiewania nasion i owoców to dział biologii roślin.
W basenach, obok fontanny, znajduje się kolekcja roślin wodnych i błotnych.
Dział flora niżowa Polski posiada kolekcję charakterystyczną dla wielkich nizin naszego kraju. Są tutaj gatunki pospolicie spotykane na łąkach, murawach i w lasach oraz gatunki rzadkie np. storczyki.
W dziale grupy ekologiczne, rosną rośliny stepowe, solniskowe i wydmowe. Można tu zobaczyć przykłady przystosowania różnych gatunków do życia w różnych siedliskach. Na alpinariach zgromadzono kolekcję roślin górskich. Wiele z nich wykształciło specjalne przystosowania do życia w surowym, górskim klimacie.
Bardzo chętnie odwiedzanym miejscem w Ogrodzie jest parter kwiatowy, gdzie prezentowane są w większości rośliny jednoroczne. Jego dopełnienie stanowią dekoracyjne byliny oraz krzewy hortensji. W reprezentacyjnym miejscu, przy Obserwatorium Astronomicznym znajduje się tzw. dywan kwiatowy, czyli kwietnik o geometrycznym, barwnym rysunku wynikającym z odpowiedniego rozplanowania i doboru ozdobnych roślin jednorocznych. Każdego roku w Ogrodzie Botanicznym powstają nowe plany dywanu i parteru kwiatowego.
Dla wielu osób szczególnie interesującą grupę roślin stanowią pnącza, czyli rośliny które do swego pionowego wzrostu wymagają podpór. Ogrodowa kolekcja pnączy zawiera wiele ciekawych gatunków, takich jak np.: glicynie, powojniki, aktinidie, wiciokrzewy, kokornaki i inne.
Chętnie odwiedzane są również szklarnie z kolekcjami roślin egzotycznych, pochodzących z pustyń, sawann i wilgotnych lasów tropikalnych.
Ciągłe inwestowanie w Ogród i systematyczna w nim praca mają na celu uatrakcyjnienie kolekcji. Ogród bowiem dzięki temu zyskuje na walorach wypoczynkowych i estetycznych, a także co z punktu widzenia pracujących tu naukowców i popularyzatorów wiedzy botanicznej najważniejsze, walor edukacyjny. Starania te docenione zostały przez ministra kultury, który to przyznał dyrekcji Ogrodu Botanicznego – Hannie Werblan-Jakubiec złoty medal za najlepsze utrzymanie i stałą pielęgnację ogrodu, w zakresie zabytkowych założeń ogrodowych w 2002 roku.
Specjalne atrakcje:
- Magnolie – zakwitają w kwietniu wzbudzając ogromny zachwyt. Każdy chciałby wtedy mieć choć jedną w swoim ogrodzie.
- Złotokapy Waterera – wygląd kwitnących w maju krzewów doskonale odzwierciedla ich nazwę, gdyż długie, złociste kwiatostany na tle ciemnozielonych liści sprawiają wrażenie kąpiących złotem.
- Lilaki – w maju, prawie równocześnie ze złotokapami rozpoczynają kwitnienie, posadzone w alei głównej, różne odmiany lilaka pospolitego. Ich bardzo przyjemnie pachnące, liliowofioletowe lub białe kwiatostany, zebrane w duże, gęste, stożkowate grona, sprawiają że lilak pospolity należy do najbardziej lubianych i rozpoznawalnych krzewów ozdobnych, sadzonych często przy domach, w ogrodach, wzdłuż ulic itp.
- Różanka – róże zakwitają już w końcu czerwca, różnorodnością barw, zapachów a także liczebnością i kształtem kwiatów, zachwycają praktycznie przez całe waka
- Flora Niżowa Polski – Ogród Botaniczny Uniwersytetu Warszawskiego, jako jedyny w Polsce prezentuje cały dział poświęcony roślinom naszej rodzimej flory.
Historia Ogrodu sięga 1818 roku, kiedy to został założony przez prof. Michała Szuberta, na terenach należących do Łazienek Królewskich. Plan parku nawiązuje do stylu arkadyjskiego obowiązującego w sztuce ogrodowej w XIX wieku. Podstawą układu przestrzennego jest podział na różne kolekcje, między innymi: kolekcje systematyki roślin, roślin leczniczych, górskich, drzew i krzewów, a także szklarniowe kolekcje roślin tropikalnych. Plany poszczególnych działów bądź zachowały swój historyczny rysunek np. systematyka roślin i różanka, bądź ich kształt został przywrócony, jak dział roślin ozdobnych i biologii roślin.
Do miejsc historycznych Ogrodu, należą: ośmiogran z wbudowaną tablicą pamiątkową powstały na fundamentach Świątyni Opatrzności, której wzniesienie miało upamiętnić uchwalenie w 1971 roku Konstytucji 3 maja, dziewiętnastowieczna fontanna – usytuowana w głównej alei w osi Obserwatorium Astronomicznego oraz kute żeliwne ogrodzenie. Są również miejsca upamiętniające ludzi szczególnie dla Ogrodu zasłużonych. Spacerując po parku znajdziemy: pomnik popiersie prof. Michała Szuberta założyciela i pierwszego dyrektora Ogrodu, Popiersie prof. Jakuba Wagi autora dzieła „Flora Polska”, oraz niedawno odsłonięty kamień poświęcony pamięci prof. Andrzeja Batko, botanika i naukowego opiekuna Ogrodu Botanicznego.
Fot. © Marek and Ewa Wojciechowscy / Trips over Poland