Podstawowe informacje
Wiśnicz to urocze miasto położone w województwie małopolskim, na Pogórzu Wiśnickim. Jako wieś klasztorna istniał już w XIII w., jednak dopiero w roku 1616 nowi właściciele, rodzina Lubomirskich, otrzymali od Zygmunta III Wazy zgodę na lokację miasta na prawie magdeburskim. Główną atrakcją turystyczną Wiśnicza jest zamek Kmitów i Lubomirskich będący jedną z najcenniejszych w Polsce rezydencji wczesnobarokowych.
| Położenie: 49°55’N – 20°27’E | Powiat: Bocheński |
| Kod: 32-720 | Gmina: Nowy Wiśnicz |
| Tel. kierunkowy: 0 – 14 | Ludność: 2536 osób |
| Województwo: Małopolskie | Obszar: 505 ha |
Kalendarium
1616 – lokacja miasta prywatnego na prawie magdeburskim
1622 – rozpoczęcie budowy klasztoru Karmelitów Bosych Najświętszej Maryi Panny z Góry Karmel
1783 – kasacja przez władze austriackie klasztoru Karmelitów Bosych
1863 – pożar miasta, który strawił niemal całą XVII-wieczną, drewnianą zabudowę miasta
1933 – pozbawienie miasta praw miejskich na podstawie przepisów ustawy o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego
Historia
W Królestwie Polskim (do 1772 r.)
Wieś Wiśnicz Stary
Wieś Wiśnicz Stary była w XIII w. własnością możnego rodu Gryfitów, fundatorów klasztoru benedyktynek w Staniątkach (B. Ulanowski, O założeniu i uposażeniu klasztoru benedyktynek w Staniątkach, Kraków 1891, s. 116). W 1242 r. Wiśnicz należał prawdopodobnie do uposażenia klasztoru (Kodeks dyplomatyczny Małopolski, wyd. F. Piekosiński, t. 2, Kraków 1886, nr 419; B. Krasnowolski, Historia klasztoru Benedyktynek w Staniątkach, Kraków 1999, s. 50), fakt przekazania osady klasztorowi przez jego założycieli potwierdza dokument księcia Bolesława Wstydliwego z 23 II 1254 r. (Kodeks dyplomatyczny Polski…, wyd. J. Bartoszewicz, t. 3, Warszawa 1858, nr 28). Wówczas funkcjonował już Wiśnicz na prawie niemieckim, na wzór Środy Śląskiej (tzw. prawo średzkie, powstałe na podstawie pouczenia miasta Halle nad Saal dla Środy Śląskiej z 1235 r.).
Jan Długosz w Liber Beneficiorum Dioecesis Cracoviensis określa Wiśnicz jako własność rycerskiego rodu Kmitów herbu Szreniawa, wspomina także istniejący tu kościół i parafię (t. 1, Kraków 1863, s. 53, 94, 95, 219). Jan Kmita (zm. w 1376 r.), starosta krakowski, sieradzki i ruski, zaufany współpracownik króla Kazimierza Wielkiego, rozpoczął budowę murowanego zamku. Kolejni przedstawiciele rodu zaliczali się do elity możnowładczej Polski – apogeum świetności rodu przypadło na pierwszą połowę XVI w., kiedy panem na Wiśniczu był Piotr V Kmita (1477-1553), marszałek wielki koronny i wojewoda krakowski, jeden z najbogatszych i najbardziej wpływowych ludzi ówczesnej Polski. W 1523 r. otrzymał on od cesarza Karola V tytuł hrabiego na Wiśniczu. Tytuł hrabiowski (pierwotnie oznaczający zarządcę prowincji-hrabstwa, stopniowo zredukowany jedynie do tytułu arystokratycznego, używanego zwłaszcza w Europie Zachodniej) w Polsce występuje od XVI w. jako dziedziczny tytuł przyznawany polskim rodom przez obcych monarchów, głównie przez cesarzy austriackich i władców innych państw niemieckich. W skład latyfundium wiśnickiego wchodziły wówczas 23 wsie dziedziczne, jedno miasto (Lipnica Murowana) oraz 5 wsi królewskich. Za czasów Piotra Kmity zamek został rozbudowany i bogato wyposażony, otoczony wspaniałym ogrodem. Kmita był hojnym mecenasem, zgromadził duży księgozbiór, polecił na własny użytek przepisać kronikę Jana Długosza, utrzymywał kontakty z humanistami i uczonymi z Europy, m.in. Erazmem z Rotterdamu. Na zamku przebywali związani z Odrodzeniem prawnicy, pisarze, poeci i działacze polityczni: Jakub Przyłuski, Stanisław Orzechowski, Marcin Krowicki, Marcin Bielski, Szymon Maricjusz, Klemens Janiciusz, Walenty Dembiński. W 1520 r. Piotr Kmita ufundował w Wiśniczu kościół parafialny, a w 1545 r. renesansowy dzwon, z herbem i inicjałami fundatora i jego dwóch kolejnych żon, Anny z Górków oraz Barbary z Herburtów.
Po bezpotomnej śmierci Piotra Kmity w 1553 r. fortuna rodziny przeszła na jego siostry – Annę Barzi i Katarzynę Stadnicką. Po kilku latach sporów rodzinnych Wiśnicz otrzymała rodzina Barzich, a w 1593 r. Stanisław i Katarzyna Barzi sprzedali dobra wiśnickie Sebastianowi Lubomirskiemu, herbu Szreniawa bez krzyża, kasztelanowi wojnickiemu, staroście sandomierskiemu, spiskiemu i dobczyckiemu. 14 VI 1595 r. cesarz Rudolf II nadał Lubomirskiemu i jego potomkom tytuł hrabiego na Wiśniczu, nawiązując do tytułu hrabiowskiego posiadanego przez Kmitów. W 1613 r. Wiśnicz otrzymał młodszy syn Sebastiana Stanisław Lubomirski, wojewoda krakowski. Przebudował on zamek na potężną twierdzę, w pobliżu ufundował klasztor Karmelitów Bosych i założył miasto.
Miasto Nowy Wiśnicz
Król Zygmunt III Waza dokumentem wystawionym 8 VI 1616 r. w Warszawie zezwolił Stanisławowi Lubomirskiemu lokować na prawie niemieckim miasto pod zamkiem Wiśnicz. Dokument, w którym Stanisław Lubomirski informuje, że „[…] założyliśmy miasto na własnym gruncie naszym dziedzicznym nazwane Wiśnicz, pod zamkiem naszym z dawna nazwanym Wiśniczem […]”, został wystawiony w Krakowie dopiero 24 I 1622 r. Dokument ten, jak i inne przywileje wystawione przez Lubomirskich dla miasta, znamy jedynie z oblaty w księdze radzieckiej Wiśnicza (APKr, rkps IT 2046). Jest to Liber inscriptionum, actionum, causarum, controversiarum, obligationum, quetationum, arestor[um] offitii proconsul et consul civitatis Wisnicz założona w 1632 r. przez pisarza Jakuba Łyskawskiego na zlecenie rajców Stanisława Marcewskiego, Stanisława Kotuli, Adama Sczyglica i Adama Machowskiego. Księga rozpoczyna się oblatami najważniejszych aktów dotyczących założenia miasta – dokumentu królewskiego z 1616 r. oraz kilku przywilejów nadanych miastu przez Lubomirskiego. Sukcesywnie wpisywano do księgi kolejne przywileje lub potwierdzenia już posiadanych (do roku 1765). Przytoczmy tekst aktu lokacyjnego miasta wydanego przez Stanisława Lubomirskiego: „[…] Wiadomo czyniemy komu to wiedzieć należy teraz i na potym będącym, iż wszystkie osiadłości miast i miasteczek łaską i dobrodziejstwy panów i przełożonych swych kwitnąć i szerząc się zwykły. Przeto i my życząc jako największego pomnożenia w majętnościach naszych a widząc miejsce potrzebne i sposobne przewrotności gruntów założyliśmy miasto na własnym gruncie naszym dziedzicznym nazwane WIŚNICZ pod zamkiem naszym z dawna nazwanym Wiśniczem, gdzie pozwalamy osiadać ludziom wszelkiej conditiey i budować się z naszych lasów tamecznich jako najochedożniej domy stawiać pod gontami wwiezne dla gościa przykładem miast inszych, którym dajemy wolność wszelką od wszytkiej powinności, także handlów przekupowania, szynków miodowych, gorzałczanych, piwnych od daty tego naszego przywileju do lat szesnastu pozwalamy, które jednak i po wyściu tej wolności odprawować im wolno będzie. Przywilej też od Jego Mci Króla zjednany na sądzenie się prawem maideburskim na składanie wszelkie na jarmarki targi jako w sobie ten przywilej szerzej opiewa dajemy im przy tym rzemieślnikom wszelakiego rzemiosła cechy mieć i porządki jak zachowywać i podług nich się sprawować pozwalamy i one tym listem naszym utwierdzamy. A po wyjściu tych szesnastu lat powinni będą płacić czynszu dorocznego z placów rynkowych po złotemu polskiemu, a którzy łąk zażywać będą powinni z nich będą płacić secundum quantitatem wymiaru przez urząd nas tamecznego po złotych cztery. Uliczni mieszczanie z placów płacić powinni będą po groszy piętnaście czynszu dorocznego, a z ról także jako i rynkowi podług quantitalem ról i pól używania. Którzy też pól do placów mieć nie będą tylko ogrody tedy zagrodow płacić będą powinni po złotemu jednemu. Przy tym którzy się będą murować, to jest kamienice murowane mieć będą, tych wolnych czyniemy od czynszów wiecznimi czasy i szynkowania winem pozwalamy im. Szarwarki do młynów, przykop grobel odprawować mają żadnego nie wyjmując zwyczajem inszych miast. Co tym większą stwierdzając pewnością ten list ręką naszą podpisany i pieczęcią utwierdzamy dajemy im. Dan w Krakowie, dnia dwudziestego czwartego stycznia roku tysięcznego sześćsetnego dwudziestego i wtórego […]”.
Na podstawie dokumentu królewskiego oraz przywilejów wydawanych przez Stanisława Lubomirskiego możemy ustalić zasady organizacji władz miejskich Wiśnicza, sądownictwa, układ urbanistyczny miasta oraz warunki rozwoju gospodarczego.
Jako miasto prywatne był Wiśnicz w ścisłym związku i w zależności od zamku, a dokładnie od zarządcy zamku zwanego starostą, który wybierał władze miejskie i starszych cechowych oraz rozpatrywał sprawy sądowe. Mieszkańcy miasta do 1848 r. zobowiązani byli do świadczeń na rzecz właściciela zamku (m.in. płacenia czynszu ustalonego przez Stanisława Lubomirskiego w 1622 r.).
Wytyczeniem ulic, rynku i działek mieszczańskich w powstającym Wiśniczu zajął się Maciej Trapola (zm. w 1637 r.), architekt włoski, tworzący w duchu wczesnego baroku z elementami manierystycznymi, nadworny architekt Stanisława Lubomirskiego. Jego autorstwa jest ratusz oraz kościół parafialny. Jest on także twórcą ufundowanego przez Stanisława Lubomirskiego klasztoru i kościoła Karmelitów Bosych.
Miasto, podobnie jak zamek, u którego stóp powstało, nazwano Wiśniczem. Jednak w okolicy znajdowała się także wieś o tej nazwie, stąd dla miasta przyjęto określenie Nowy Wiśnicz. Po raz pierwszy nazwa ta pojawia się w aktach radzieckich wiśnickich w 1635 r. (APKr, rkps IT 2046, s. 28) i jest potem używana wymiennie z nazwą Wiśnicz.
W 1620 r. w Nowym Wiśniczu została erygowana parafia. W 1633 r. w mieście było już 12 ulic, ratusz, waga miejska oraz kilkadziesiąt domów, zamieszkałych przez mieszczan trudniących się głównie rzemiosłem, handlem i rolnictwem.
Spory odsetek wiśniczan stanowili Żydzi, osiadli w dobrach Lubomirskiego już w 1607 r., po ich wygnaniu z Bochni. Korzystając z opieki magnata, któremu zresztą często służyli pomocą finansową, zorganizowali gminę i wybudowali w swej części miasta (ulica Żydowska, wychodząca z południowo-zachodniego narożnika rynku) bożnicę i szkołę. W 1678 r. Helena Lubomirska zakazała sprzedawać i najmować domy rynkowe Żydom, jednak w XVIII w. stopniowo osiedlają się oni na terenie całego miasta (I. Zawidzka, Cmentarz żydowski w Wiśniczu, Bochnia 1987).
Okres świetności Wiśnicza minął wraz ze śmiercią Stanisława Lubomirskiego w 1649 r. Panami na Wiśniczu tytułowali się jego trzej synowie. W czasie „potopu” 1655 r. wojska szwedzkie zajęły klasztor oraz zamek, a opuszczając go po rocznym pobycie, obrabowały. W 1663 r. zmarł Konstanty Jacek Lubomirski, a w 1667 r., na wygnaniu we Wrocławiu, Jerzy Sebastian, marszałek wielki koronny i hetman polny, obrońca złotej wolności i rokoszanin. Dobra wiśnickie przejął wojewoda krakowski Aleksander Michał Lubomirski (zmarł w 1683 r.). Prawdopodobnie zarządzał on Wiśniczem już wcześniej, skoro w 1655 r. i w 1660 r. wystawił przywileje dla tutejszych cechów. Następnie Wiśnicz był własnością Józefa Karola Lubomirskiego, marszałka wielkiego koronnego (zmarł w 1702 r.), i jego syna Aleksandra, starosty sandomierskiego (zmarł bezpotomnie w 1720 r.). Wówczas dobra wiśnickie przechodzą w ręce jego siostry Marianny Lubomirskiej (córki Józefa Karola), żony Pawła Karola Sanguszki, marszałka wielkiego litewskiego. Ich syn, Janusz Aleksander Sanguszko, marszałek nadworny litewski, w 1752 r. sprzedał dobra strażnikowi wielkiemu koronnemu Stanisławowi Lubomirskiemu (potomek rokoszanina Jerzego Sebastiana).
W Królestwie Galicji i Lodomerii (do 1918 r.)
Po zajęciu przez Austrię po pierwszym (1772) i trzecim (1795) rozbiorze Polski południowo-wschodnich ziem Rzeczypospolitej obszar ten stał się prowincją cesarstwa (po roku 1818 obszary na zachód od Sanu określano mianem Galicji Zachodniej). Stolicą zarządzanej przez gubernatora prowincji był Lwów, funkcjonował też Sejm Stanowy bez istotnych uprawnień. Kraj podzielony został na 18 cyrkułów rządzonych przez starostów, językiem urzędowym był niemiecki.
Po powstaniu 1846 r. i Wiośnie Ludów (1848) przeprowadzono uwłaszczenie chłopów. Przemiany polityczne następujące w latach 60. XIX w. w cesarstwie austriackim umożliwiły walkę o autonomię prowincji. W 1861 r. wprowadzono dla Galicji statut krajowy. Z chwilą mianowania Agenora Gołuchowskiego na stanowisko namiestnika (1866) powstały w pełni autonomiczne: Sejm Krajowy, Wydział Krajowy, Rada Szkolna Krajowa, które posiadały uprawnienia w zakresie gospodarki, oświaty i kultury. Od 1867 r. język polski stał się językiem urzędowym. Zniesiono cyrkuły, a ich funkcje powierzono powiatom, oddzielono wymiar sprawiedliwości od administracji.
Wiśnicz Nowy należał początkowo do cyrkułu wielickiego (i okręgu bocheńskiego), a od 1782 r. do cyrkuły bocheńskiego. Działał wówczas „Bezirksamt in Wisnicz”, czyli urząd powiatowy wykonujący funkcje sądownicze. Po reformie administracyjnej z 1868 r. Wiśnicz należał do powiatu bocheńskiego. Jako zarządy dóbr ziemskich działały do 1855 r. zwierzchności gruntowe (dominia) – na obszarze dóbr wiśnickich funkcjonowało dominium Wiśnicz (Wisznitz). Na zakres władzy dominium złożyła się dawna władza szlachcica jako pana i właściciela oraz funkcje państwa, które uczyniło dominia organem władzy państwowej. Funkcje zwierzchności gruntowej w mieście Wiśniczu pełnił magistrat na czele z burmistrzem.
W 1783 r. gubernator Galicji skasował klasztor Karmelitów Bosych w Wiśniczu – skarbiec kościelny został wywieziony do Wiednia, a świątynię sekularyzowano, przeznaczając ją na kaplicę więzienną. Zakonnicy udali się do Lwowa, władze zaś przejęły dobra ziemskie, stanowiące uposażenie klasztoru. W budynkach klasztornych umieszczono sąd karny dla cyrkułu bocheńskiego i więzienie.
W 1776 r. dobra wiśnickie jako wiano otrzymała Aleksandra Lubomirska (córka Stanisława), żona Stanisława Kostki Potockiego, herbu Pilawa. Następnie majątek objął Aleksander Potocki, a potem jego syn Maurycy. W latach 60. XIX w. tytułem wiana Marii Potockiej (córki Maurycego) dobra przechodzą w ręce Tomasza Zamoyskiego, herbu Jelita. Około roku 1893 Zamoyscy rozprzedali dobra – część wraz z zamkiem kupił Maurycy Straszewski, prof. Uniwersytetu Jagiellońskiego, który próbował przeprowadzić pierwsze prace konserwatorskie. Jednak koszt wymaganych inwestycji zmusił go do sprzedania w 1901 r. Wiśnicza związkowi rodowemu Lubomirskich.
W początkach XIX w. Wiśnicz był trzecim miastem w powiecie bocheńskim pod względem liczby domów i mieszkańców, po Bochni i Wieliczce (w 1843 r. – 3983 mieszkańców, w 1857 r. – 4600, z przewagą ludności żydowskiej). Wiśnicz miał szpital dla ubogich i szkołę – tzw. trywialną. Jednak miasto stopniowo upadało zarówno skutkiem polityki władz, jak i epidemii cholery w latach 1855, 1864-1865, 1873 (pozostałością jednego z cmentarzy cholerycznych jest kolumna z czerwonej cegły znajdująca się na górze naprzeciwko „Koryznówki”, mieszczącej obecnie Muzeum Pamiątek po Janie Matejce). Do upadku miasta przyczyniło się także uruchomienie w 1855 r. kolei żelaznej na trasie Kraków-Dębica, które wzmocniło pozycję Bochni jako ośrodka handlu tranzytowego. Dawny trakt handlowy wiodący przez Wiśnicz (w początkach XIX w. prowadzono ożywiony handel zbożem) stracił rację bytu. „Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” (red. B. Chlebowski, W. Walewski, t. 13, Warszawa 1893, s. 608-609) opisuje miasto końca XIX w. następująco: „[…] jest Wiśnicz [Nowy] dziś małem, nieregularnie zabudowanem, brudnem miasteczkiem […] oprócz parafii rzym.-kat. znajdują się w Wiśniczu sąd powiatowy, notariat, urząd pocztowy i telegraficzny, szkoła ludowa 3-klasowa, apteka i kilka sklepów […]”.
Największym jednak ciosem dla miasta był ogromny pożar w lipcu 1863 r., który strawił niemal całą drewnianą zabudowę Nowego Wiśnicza. Zniszczone wówczas XVII-wieczne domy znamy z rysunków Jana Matejki, który często odwiedzał miasto, gościł tu także kilka dni przed katastrofą. Po pożarze do Bochni przeniosła się część ludności izraelickiej oraz kupcy zbożowi. Miasto utrzymywało się odtąd jedynie z poboru targowego, ludność trudniła się rękodziełem i drobnym handlem.
Na bazie idei towarzystw oszczędnościowo-pożyczkowych grupa mieszczan wiśnickich, na czele z aptekarzem Henrykiem Markiewiczem, powołała w 1895 r. Towarzystwo Pożyczek i Oszczędności. Celem jego działalności było udzielanie członkom „[…] taniego i zdrowego kredytu […]” oraz przeciwdziałanie lichwie. 8 I 1896 r. (decyzją z 24 XII 1895 r.) c.k. Sąd Krajowy w Krakowie wpisał towarzystwo do rejestru stowarzyszeń zarobkowych i gospodarczych. Najważniejszym organem Towarzystwa było Walne Zgromadzenie Członków, powołano Radę Nadzorczą, która wybrała Dyrekcję. Otwarcie kasy nastąpiło 3 II 1896 r., siedzibą była sala na ratuszu (w czerwcu 1943 r. zmieniono nazwę na Bank Spółdzielczy).
Z inicjatywy społecznej zorganizowano w 1879 r. ochotniczą straż pożarną, w 1906 r. zbudowano budynek szkoły a tuż przed I wojną światową budynek sądu (od 1947 r. siedziba Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych). Aby uhonorować wybitnych mieszkańców miasta, od 1868 r. przyznawano tytuł honorowego obywatela Wiśnicza.
W odrodzonym Państwie Polskim (od 1918 r.)
W 1918 r. wznowiło działalność kulturalno-oświatową powstałe w 1912 r. Koło Towarzystwa Szkoły Ludowej im. J. Słowackiego. Założono w ratuszu bibliotekę i czytelnię książek, teatr, organizowano akcje odczytowe i uroczystości obchodów ważnych rocznic historycznych, publikowano pocztówki. W 1921 r. z inicjatywy mieszkańców powołano Stowarzyszenie Miłośników Muzyki „Harmonia”.
W myśl ustawy z 23 III 1933 r. o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego „[…] Rada Ministrów […] może w drodze rozporządzenia znieść miasto, liczące mniej niż 3000 mieszkańców i nadać mu ustrój gminy wiejskiej lub gromady. Zniesienie miasta, liczącego co najmniej 3000 mieszkańców, może nastąpić tylko w drodze ustawodawczej […]” (D.U., 1933, nr 35, p. 294, art. 33). Na tej podstawie Nowy Wiśnicz został pozbawiony praw miejskich, na których odzyskanie musiał czekać do 1994 r.
W Wiśniczu spędził dzieciństwo i młodość Jan Brzękowski, poeta i teoretyk literatury, który opisał minioną epokę w autobiograficznej powieści „Międzywojnie”. Mieszkał i tworzył w Wiśniczu malarz Stanisław Klimowski, uwieczniający na płótnie krajobraz ziemi wiśnickiej. Przed wojną zamieszkał tu malarz Jan Stasiniewicz, w czasie okupacji zaangażowany w ruchu oporu.
W latach okupacji niemieckiej (1939-1945) zniszczeniu uległo 60% domów, zostały rozebrane żydowskie bożnice i kościół klasztorny, wymordowano trzy czwarte mieszkańców miasta, w tym prawie wszystkich Żydów. W powojennej Polsce, w wyniku reformy rolnej rozparcelowano majątek Andrzeja Lubomirskiego, a zamek został przejęty przez skarb państwa.
Wiśnicz dzisiaj
Wiśnicz to urocze miasto położone w województwie małopolskim, na Pogórzu Wiśnickim, otoczone malowniczymi krajobrazami Wiśnicko-Lipnickiego Parku Krajobrazowego. Jako centrum administracji samorządowej pełni również funkcję ośrodka handlowego, usługowego i kulturalnego gminy.
Wiśnicz jako wieś klasztorna istniał już w XIII w. Apogeum jego świetności przypada na połowę wieku XVI, gdy właścicielem Starego Wiśnicza był Piotr V Kmita. Po jego bezpotomnej śmierci dobra wiśnickie zostały sprzedane rodzinie Lubomirskich i dopiero wówczas, za zgodą Zygmunta III Wazy, Stanisław Lubomirski założył prywatne miasto Nowy Wiśnicz. Świetność miasta trwała jedynie do początku XIX w. gdy na skutek niekorzystnej polityki władz, jak również powtarzających się epidemii cholery, miasto zaczęło chylić się ku upadkowi. Po ogromnym pożarze w 1863 r., podczas którego spłonęła niemal cała drewniana zabudowa miasta, wielu mieszkańców Wiśnicza przeniosło się do pobliskiej Bochni. W 1934 r. odebrano Nowemu Wiśniczowi prawa miejskie, na których odzyskanie musiał czekać do 1994 r.
Świadectwem wielowiekowej świetności miasta jest zamek Kmitów i Lubomirskich będący jedną z najcenniejszych wczesnobarokowych rezydencji w Polsce. Interesującym obiektem jest siedemnastowieczny klasztor Karmelitów Bosych, wzniesiony na wzgórzu obok zamku, który nieprzerwanie od XVIII wieku pełni funkcję więzienia, oraz, wybudowany w tym samym okresie, Kościół Parafialny pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP.
Wiśnicz to również miejsce pracy twórczej wielu słynnych Polaków – m.in. Juliusza Kossaka, Jana Matejki i Stanisława Klimowskiego. W hołdzie dla twórczości malarskiej Stanisława Klimowskiego powstało Muzeum Biograficzne, zaś w drewnianym dworku „Koryznówka”, odrestaurowanym w 1979 r., utworzono Muzeum Pamiątek po Janie Matejce. Na terenie miasta znajdują się pomniki wystawione ku czci m.in. Janusza Kossaka, Stanisława Lubomirskiego, papieża Jana Pawła II i prof. Stanisława Fischera – wszystkie projektu prof. Czesława Dźwigaja, wywodzącego się z Nowego Wiśnicza.