Podstawowe informacje
Czerwińsk nad Wisłą to malownicza miejscowość położona na prawym brzegu Wisły we wschodniej części województwa mazowieckiego – w Kotlinie Warszawskiej. Jest to jedna z najstarszych osad mazowieckich, której początki sięgają XII w. Świadectwem minionych wieków jest kompleks zabudowań opactwa salezjanów i zgromadzone tam zbiory.
Położenie: 52°23’N – 20°18’E | Powiat: Płoński |
Kod: 09-150 | Gmina: Czerwińsk |
Tel. kierunkowy: 0 – 24 | Ludność: 1200 osób |
Województwo: Mazowieckie | Obszar: 547 ha 65 arów 96 m2 |
Kalendarium
1155 – Bulla papieża Hadriana IV dla Czerwińska
1373 – lokacja miasta biskupiego
1410 – przeprawa wojsk polskich po moście przez Wisłę
1422 – przywilej czerwiński
1514 – wejście do kongregacji laterańskiej
1526 – wcielenie do Korony
1819 – kasata klasztoru
1870 – utrata praw miejskich
Historia
Po rozbiorach (od 1795 r.)
Po III rozbiorze miasto znalazło się w zaborze Pruskim. W mieście było wówczas 290 mieszkańców; Prusacy uznali, że było to miasto królewskie. Nie było tu żadnej szkoły, choć w 1801 r. opat osadził na dawnej plebani „męża zdolnego do nauki młodych dziatek”, lecz jak napisali wizytatorzy „bez funduszu stałym być to nie może, zwłaszcza, iż nie tylko w miasteczku Czerwińsku ubodzy mieszkają, ale to również i po wsiach”.
We wrześniu 1807 r. już w Księstwie Warszawskim Komisja Rządząca potwierdzała wybory magistratów miast, w Czerwińsku burmistrzem został Michał Piotrowski, kasjerem Jan Sobański, a radnym Jakub Tylkiewicz. W 1808 r. Czerwińsk liczył 154 mieszkańców (72 Żydów i 82 Chrześcijan).
Od 1815 r. miasto znalazło się zaborze w rosyjskim. W 1819 r. (17 kwietnia) arcybiskup warszawski Franciszek Skarbek Malczewski podjął decyzję o kasacie zakonu. W ostatnich latach klasztor nie odnotował żadnych powołań, a w przyklasztornym seminarium studiowało trzech alumnów. Proboszczem przy klasztornym kościele pozostał kanonik Onufry Barcikowski, który zmarł w 1833 r. i został pochowany na tutejszym cmentarzu. Był to ostatni kanonik związany z Czerwińskiem w 750-letnich dziejach opactwa. Po jego śmierci klasztor objęły panny norbertanki, usunięte z Płocka; początkowo 22 siostry. Ale i one po niecałych 100 latach – w 1902 r. – opuściły dominujący nad miastem klasztor. Według „Dziennika Urzędowego Guberni Płockiej” z 1851 r. jarmarki (6) odbywały się w mieście we wtorki: po Trzech Królach (6 I), po św. Wojciechu (23 IV), po św. Małgorzacie (13 VII), po Narodzeniu NP. Marii ( 8 IX), przed św. Szymonem Judą (28 X), po św. Marcinie (11 XI); targi cotygodniowe też we wtorki. W 1861 r. proboszczem był ksiądz Jan Żórawski, a wikarym ksiądz Stanisław Załęski.
Z pierwszej połowy XIX w. pochodzi orientacyjny plan miasta, w którym w 1865 r. mieszkało około 850 osób w 70 domach, zaś w 1867 r. Czerwińsk liczył 841 mieszkańców (522 Chrześcijan i 319 Żydów, czyli 37,9%), w tym 250 rolników (30%) 137 nierolników i 454 nieposiadających. W 1870 r. Czerwińsk stracił prawa miejskie.
Od 1902 r. do czasu pojawienia się Salezjanów w 1923 r. klasztor pełnił funkcję kościoła parafialnego. W 1967 r. cały zespół opactwa otrzymał tytuł bazyliki mniejszej. Już w XVII w. klasztor stał się miejscem pielgrzymek do obrazu Matki Bożej (w typie Śnieżnej), który od 1630 r. znajduje się w ołtarzu głównym. Wokół tego obrazu umieszczono około 100 tabliczek wotywnych z XVII – XIX w.
Czerwińsk dzisiaj
Czerwińsk nad Wisłą jest malowniczo położoną miejscowością na prawym brzegu Wisły we wschodniej części województwa mazowieckiego – w Kotlinie Warszawskiej. Ta niewielka przystań żeglugi śródlądowej, licząca około 1200 mieszkańców, pełni funkcję centrum administracyjnego najbardziej wysuniętej na południe gminy powiatu płońskiego.
Czerwińsk nad Wisłą jest jedną z najstarszych osad mazowieckich, o której istnieniu wspominają dokumenty z XII w. Będący własnością biskupów płockich, a następnie opactwa kanoników regularnych, Czerwińsk zasłynął jako miejsce przeprawy przez Wisłę wojsk polskich pod dowództwem Władysława Jagiełły (idących na spotkanie wojsk wielkiego księcia litewskiego Witolda przed bitwą pod Grunwaldem) – wydarzenie to upamiętnia kamień umieszczony niedaleko klasztoru, gdzie król miał dokonać przeglądu swych wojsk – oraz jako miejscowość związana z nadaniem przywileju czerwińskiego. Posiadane od średniowiecza prawa miejskie utracił w 1870 r.
Budowlami dominującymi w krajobrazie Czerwińska są – usytuowane na wiślanej skarpie – XII-wieczny romański klasztor i bazylika, wchodzące w skład zespołu opactwa. Warto zwrócić uwagę na przepiękne barokowe wnętrze bazyliki z zachowanymi malowidłami romańskimi, gotyckimi i renesansowymi, oraz umieszczony w ołtarzu głównym obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem (z XVII w.) słynący z licznych cudów. W klasztorze, z którego dziedzińca podziwiać można panoramę okolicy, wystawiony jest zbiór unikalnych eksponatów przywiezionych przez misjonarzy ze wszystkich stron świata, zaś Miejscowy Dom Pielgrzyma stanowi doskonałą turystyczną bazę noclegową.
Czerwińsk nad Wisłą jest gminą o charakterze typowo rolniczym. Jeśli ktoś chce tu pozostać na dłużej i wypoczywać w otoczonej sadami okolicy, znajdzie tu wiele zacisznych miejsc. Gmina graniczy z Wisłą na odcinku 18 km, co stanowi nie lada atrakcję dla zapalonych wędkarzy, którzy w jej wodach łowią szczupaki, sandacze i inne gatunki ryb. Z kolei w odległym o kilkanaście kilometrów Wyszogrodzie, gdzie niegdyś znajdował się najdłuższy drewniany most w Europie (rozebrany pod koniec 1999 r.), zobaczyć można nowy stalowy most na Wiśle. Ma on 17 przęseł i łączną długość 1200 m, co czyni go jednym z najdłuższych mostów w Polsce.