ur. 1930 w Borzęcinie dramatopisarz, prozaik, satyryk, mieszkał w Paryżu, USA, Niemczech, Meksyku, w roku 1996 wrócił do Polski, mieszka w Krakowie. Od 1994 r. publikuje stale rysunki, a od 1997 także felietony w „Gazecie Wyborczej”, największym polskim dzienniku. Prawdopodobnie najczęściej grywany w kraju i zagranicą polski dramaturg współczesny, w Polsce przez wiele lat jeden z najpoczytniejszych, obok Stanisława Lema, rodzimych prozaików. Jego twórczość jest przekładana na kilkanaście języków i w tychże językach interpretowana.
Debiutował w 1950 r. jako rysownik, od 1953 systematycznie publikował cykle satyrycznych rysunków. Dzięki nim, a także pełnym komizmu opowiadaniom, wcześnie stał się autorem niezwykle popularnym, zajmującym osobne miejsce we współczesnej polskiej literaturze. Mrożek tropił i podważał absurdy życia w kraju realnego socjalizmu, ale też zbanalizowane, najczęściej postromantyczne, stereotypy, kształtujące świadomość Polaków. W języku potocznym na stałe zagościła fraza „jak z Mrożka”, określająca szczególnie bezsensowne, wynaturzone aspekty codzienności. Przykładami zaczerpniętymi z jego utworów posługiwano się dyskusjach.
Mrożek-dramaturg debiutował w 1958 roku sztuką „Policja”, ukazującą rzeczywistość państwa totalitarnego, w którym kluczową rolę odgrywają właśnie „policjanci” – funkcjonariusze jawnych i tajnych sił bezpieczeństwa. Aby utrzymywać władcę i społeczeństwo w przekonaniu o swojej niezbędności, Mrożkowa policja sama kreuje opozycjonistów, będących uwierzytelnieniem jej działalności.
Jego kolejne sztuki również zdobywały olbrzymie powodzenie. Mrożek posługiwał się groteską, absurdalnym przejaskrawieniem, satyrą i parodią, nieodmiennie przy tym zachowując talent komiczny. Jednocześnie zawierał w swych dziełach treści, pozwalające klasyfikować je jako przypowieści, moralitety czy powiastki filozoficzne. Tyczyły one tyleż opresyjnej rzeczywistości państwa na poły totalitarnego, jakim był PRL, co międzyludzkich relacji, gier jakie rozgrywamy, najczęściej dążąc do zniewolenia innych. Często ukazywał konflikt między – jak to określił jeden z krytyków – intelektualistami, będącymi de facto jedynie bezwolnymi marionetkami; ideologami czyli świadomymi twórcami społecznych sytuacji oraz bezrefleksyjnymi prostakami, „chamami”, posługującymi się jedynie siłą. Ofiarą zwykle stawał się „intelektualista”, katem zaś „cham”, wypełniający polecenia „ideologa”.
Mrożek pokazywał świat zniewolenia i konformizmu, systematycznie przeprowadzał demontaż narodowych mitów, łączył politykę z egzystencją. W Indyku (1960) ukazywał atmosferę całkowitej niemożności, zalegającą w duszach Polaków. W Tangu (1964) rozprawiał się z dziedzictwem awangardy (zarówno artystycznej, jak i obyczajowo-społecznej), wskazując, że kiedy wszystko już wolno, tęskni się do zakazu, sztywno obowiązującej normy, zaś normą tą może stać się naga przemoc. W Rzeźni (1973) zastanawiał się nad relacją między „naturą” a „kulturą” w człowieku, ukazując naturę jako cienką zasłonę, skrywającą zwierzęcość i okrucieństwo. W Emigrantach (1974) dał znakomity szkic psychologiczny polskiej mentalności, psychomachię rozgrywająca się między dwoma Polakami, nielegalnymi imigrantami w USA – „inteligentem” i „prostakiem”. Wreszcie w ostatniej jak dotąd sztuce, Miłości na Krymie (1993), analizował trzy oblicza Rosji: carskiej, radzieckiej i postsowieckiej.
Wprawdzie śmiałem się na rozmaite sposoby, i głośno i cicho, i biologicznie i intelektualnie, niemniej jednak mój śmiech nie dochodził do samego środka. Należę do pokolenia, którego śmiech zawsze bywa zaprawiony ironią, goryczą, czy rozpaczą. – Zwyczajny śmiech, śmiech dla śmiechu, pogodny i bez problemów, pocieszna gra słów – to wydaje się nam jakby nieco staroświeckie i budzi zazdrość.
Bibliografia:
Dramaty:
Policja, „Dialog” nr 6/1958.
Męczeństwo Piotra Oheya, „Dialog” nr 6/1959.
Indyk, „Dialog” nr 10/1960.
Na pełnym morzu, „Dialog” nr 2/1961.
Karol, „Dialog” nr 3/1961.
Strip-tease, „Dialog” nr 6/1961.
Kynolog w rozterce, „Dialog” nr 11/1962.
Zabawa, „Dialog” nr 10/1962.
Czarowna noc, „Dialog” nr 2/1963.
Jeleń – powst. ok. 1963, premiera 1966.
Racket Baby – powst. ok. 1963.
Śmierć porucznika, „Dialog” nr 5/1963.
Dom na granicy – powst. ok. 1964, „Dialog” nr 5/1967.
Tango, „Dialog” nr 11/1964.
Krawiec – powst. 1966, „Dialog” nr 11/1977.
Pies – powst. 1966.
Poczwórka, „Dialog” nr 1/1967.
Testarium, „Dialog” nr 11/1967.
Woda (Słuchowisko), „Dialog” nr 6/1967.
Drugie danie, „Dialog” nr 5/1968.
Szczęśliwe wydarzenie – powst. ok. 1968, „Kultura” nr 5/1971.
Vatzlav – powst. ok. 1970, Paryż, Instytut Literacki 1982.
Rzeźnia, „Dialog” nr 9/1973.
Emigranci, „Dialog” nr 8/1974.
Garbus, „Dialog” nr 9/1975.
Lis filozof, „Dialog” nr 3/1977.
Polowanie na lisa, „Dialog” nr 5/1977.
Serenada, „Dialog” nr 2/1977.
Lis aspirant, „Dialog” nr 7/1978.
Pieszo, „Dialog” nr 5/1980.
Ambasador, Paryż, Instytut Literacki 1982.
Alfa, Paryż, Instytut Literacki 1984.
Letni dzień – powst. 1984.
Kontrakt, „Dialog” nr 1/1986.
Portret, „Dialog” nr 9/1987.
Wdowy – powst. ok. 1992.
Miłość na Krymie, „Dialog” nr 12/1993.
Wielebni. Piękny widok, Warszawa: Noir sur Blanc, 2000.
Zbiory opowiadań satyrycznych:
Opowiadania z Trzmielowej Góry, Warszawa: Czytelnik 1953.
Półpancerze praktyczne, Kraków: WL, 1953.
Słoń, Kraków: WL, 1957.
Wesele w Atomicach, Kraków: WL, 1959.
Deszcz, Kraków: WL, 1962.
Dwa listy i inne opowiadania, Paryż: Instytut Literacki, 1970.
Opowiadania, Kraków: WL, 1981.
Donosy, Londyn: Puls 1983.
Powieści satyryczne:
Maleńkie lato, Kraków: WL, 1956.
Ucieczka na południe, Warszawa: Iskry, 1961.
Zbiory felietonów
Małe listy, Kraków: WL, 1981.
Dziennik powrotu, Warszawa: Noir sue Blanc, 2000.
Małe listy, Warszawa: Noir sue Blanc, 2000.
Scenariusze filmowe:
Wyspa róż, „Dialog” nr 5/1975.
Amor, „Dialog” nr 3/1978.
Powrót, Dialog nr 9/1994.
tłumaczenia:
angielski:
Tango. New York: Grove Press, 1968.
The ugrupu bird (Wesele w Atomicach). London: Macdonald & Co., 1968.
Striptease, Repeat performance, and The prophets. New York: Grove Press, 1972.
Vatzlav. London: Cape, 1972.
The elephant (Słoń). Westport: Greenwood Press, 1972.
francuski:
Les émigrés (Emigranci). Paris: A. Michel, 1975.
Le pic du bossu. Paris: A. Michel, 1979.
niemiecki:
Der Elefant (Słoń). Berlin: Henssel, 1960.
Hochzeit in Atomweiler (Wesele w Atomicach). Berlin: Henssel, 1961.
Stücke. Berlin: Henssel, 1963.
Auf Hoher See. Der Hirsch. Berlin: Henssel, 1963.
Striptease. München: Kaiser, 1963.
Stücke II. Berlin: Henssel, 1965.
Der Truthahn (Indyk). Berlin: Henssel, 1968.
Stücke III. Berlin: Henssel, 1970.
Watzlaff. Ein Spiel in 77 Szenen (Vatzlav). Berlin: Henssel, 1970.
Was uns trägt. Berlin: Henssel, 1970.
Emigranten (Emigranci). Berlin: Henssel, 1975.
Stücke. Berlin Volk und Welt, 1977.
Gesammelte Werke. Bd. 1: Tango und andere Stücke. München/Zürich: Piper, 1981.
Gesammelte Werke. Bd. 2: Die Giraffe und andere Erzählungen. München/Zürich: Piper, 1981.
Gesammelte Werke. Bd. 3: Amor und andere Stücke. München/Zürich: Piper, 1981.
Gesammelte Werke. Bd. 4: Der Dicke, der lachte, und andere Erzählungen. München/Zürich: Piper, 1981.
Das Leben ist schwer (Trudne życie). München: dtv, 1985.
Zabawa. Satire in lustloser Zeit. Frankfurt a. M.: Suhrkamp, 1992.
(wpis archiwalny z 2003r) f:Autorstwa Mariusz Kubik, http://www.mariuszkubik.pl – own work, http://commons.wikimedia.org/wiki/User:Kmarius, CC BY 2.5, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=862984