Cytadela w Warszawie dołączyła do grona zabytków architektury obronnej XIX wieku. W stolicy, to znane miejsce, położone na skarpie nad Wisłą. Stąd rozciąga się panorama na prawobrzeżną część Warszawy. Obronne mury fortyfikacji, zostały sprytnie ukryte w parku. To popularne miejsce spacerów warszawiaków. Tych, których jednak interesuje historia tego miejsca, mogą tu przyjść i zobaczyć m.in. zachowany do dziś budynek X Pawilonu, w którym obecnie mieści się Muzeum. Tamte wydarzenia i ich bohaterów przybliżą udostępnione cele więźniów, dokumenty, pamiątki po ludziach, którzy trafiali do cytadeli, aż do I wojny światowej. Zachowana jest również Brama Straceń i symboliczny cmentarz. Tereny cytadeli przekształcono częściowo w park, który założono w 1925 roku na terenie dawnych zabudowań fortecznych.
Obecnie cytadela wciąż pozostaje w posiadaniu Wojska Polskiego. Mieści się tu Dowództwo Wojsk Lądowych i 3 batalion zabezpieczenia Dowództwa Wojsk Lądowych, w skład którego wchodzi Kompania Reprezentacyjna Wojsk Lądowych. Poza tym na terenie cytadeli działa również szereg instytucji całkowicie cywilnych, dzierżawiących pomieszczenia od wojska, m.in. Europejska Akademia Sztuk.
Cytadela Warszawska – rys historyczny
to nic innego jak twierdza rosyjska zbudowana na rozkaz cara Mikołaja I w Warszawie. Powstała w latach 1832-36, po upadku Powstania Listopadowego, z zamysłem kontroli nad miastem, będącym ośrodkiem polskiego ruchu niepodległościowego. Jednak nigdy w historii nie odegrała roli obronnej. Pełniła za to nawet rolę więzienia śledczego (X Pawilon) oraz miejsca straceń działaczy narodowych i rewolucjonistów.
Prace na cytadelą rozpoczęto 31 maja 1832. Teren miał powierzchnię 36 ha i plan zbliżony do pięcioboku, którego najdłuższy bok przylegał do skarpy wiślanej. Na potrzeby fortyfikacji wyburzono 76 domów, zajęto ponad 64 tys. posesji oraz wysiedlono do 15 tys. okolicznych mieszkańców.
4 maja 1834 dokonano uroczystego otwarcia twierdzy. W Cytadeli umieszczono Komisję Śledczą przy naczelnym Dowódcy Armii Czynnej i Naczelniku Królestwa Polskiego, będącą centralnym organem śledczym przestępstw politycznych w Królestwie Polskim.
Ta inwestycja, jako jedna z wielu nieprzemyślanych przez państwo polskie pochłonęła zbyt wielkie koszty. Budowa pochłonęła 11 milionów rubli, czyli 8,5 tony czystego złota (128 milionów euro), pożyczonych bezzwrotnie z kasy miejskiej Warszawy i Banku Polskiego. Ten drenaż pogorszył sytuację ekonomiczną Kongresówki i był jeszcze jedną karą za powstanie.
W latach 1883-1890 wzniesiono wokół Warszawy pierścień fortów, jednocześnie tworząc Twierdzę Warszawa. Cytadelę pozostawiono jako obiekt zaplecza.
13 października 1923 dokonano zamachu na cytadelę. Nieznani do dziś sprawcy wysadzili celowo lub przypadkowo skład amunicji w Cytadeli. Zginęło wtedy 28 osób, a przeszło 40 zostało ciężko rannych. W latach międzywojennych w czasie rozbudowy Żoliborza rozebrano trzy z siedmiu (wliczając przedmoście) otaczających cytadelę starych fortów.
Po odrodzeniu Polski cytadela znalazła się w rękach Wojska Polskiego (WP), którego jednostki zajmowały ją do wybuchu II wojny światowej.
W okresie powojennym wyburzono dwie z trzech kaponier twierdzy.
Fot. Fallaner, CC BY-SA 4.0, Wikimedia Commons