Olsztyn to największe miasto i jednocześnie stolica województwa warmińsko-mazurskiego. Leży w południowej części Warmii, historycznej krainy będącej w latach 1466-1772 częścią Rzeczypospolitej. Stanowi główny ośrodek gospodarczy, edukacyjny i kulturowy. Właśnie tutaj swoją siedzibę mają władze i najważniejsze instytucje regionu.
Przez Olsztyn przepływają trzy rzeki: Łyna, Wadąg i Kortówka. W granicach administracyjnych miasta obecnie leży 15 jezior, w tym 13 o powierzchni powyżej 1 ha.
Miasto zalicza się również do aglomeracji miejskich, bogatych w tereny zielone.
Olsztyńskie lasy zajmują ponad 1800 ha (21,2% powierzchni miasta). Ponad połowa to zwarty kompleks Lasu Miejskiego (1050 ha), pełniący przede wszystkim funkcje terenów rekreacyjno-wypoczynkowych oraz turystyczno-krajoznawczych.
Do tego liczne parki (m.in. Park Kusocińskiego, Park Zamkowy), zieleńce, skwery. Trzeba przyznać, że to zdecydowanie podwyższa jakość rekreacyjno-turystycznych walorów miasta.
Ciekawostką jest także fakt, iż na terenie Olsztyna znajdują się dwa rezerwaty przyrody roślinności torfowe Mszar i Redykajny.
Do najważniejszych zabytków Olsztyna należą: zamek kapituły warmińskiej, kościół Św.Jakuba(Katedra), czternastowieczna Wysoka Brama, barokowy ratusz, w którym obecnie znajduje się Wojewódzka Biblioteka Publiczna, teatr im. Stefana Jaracza, zabytkowe kamienice z XVII-XIX wieku. Na Starym Mieście ocalało również wiele zabytkowych budynków, w tym Pałac Biskupi i Wikarówka.
Specjalne atrakcje:
- 15 jezior w granicach administracyjnych miasta,
- Olsztyńskie Lato Artystyczne,
- obserwatorium astronomiczne w XIX-wiecznej wieży ciśnień,
- planetarium,
- park na terenie lasu miejskiego (największego w Europie lasu na terenach miejskich), ze stadionem leśnym pochodzącym z lat 20. ubiegłego wieku,
- plaża miejska i przystanie nad Jeziorem Ukiel (Krzywym),
- Stare miasto w zakolu Łyny.
Historia Olsztyna
Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z roku 1334. Wówczas Henryk von Luter założył w zakolu rzeki Łyny drewniano-ziemną strażnicę puszczańską, nadając jej nazwę Allenstein (Gród nad Łyną). Prawa miejskie oraz nazwę „Allenstein” zostały nadane miastu 31 października 1353 roku przez diecezjalną Kapitułę Warmińską. Jeszcze przed nadaniem praw miejskich – w 1347 roku – w miejscu strażnicy drewniano-ziemnej rozpoczęto budowę zamku, którą ukończono w 1353. W późniejszych wiekach zamek był wielokrotnie przebudowywany. W drugiej połowie XIV wieku (lata 1370-1380) wzniesiono tutaj kościół pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła. Uchodzi on za jeden z najwybitniejszych przykładów gotyku ceglanego w Polsce.
XV wieku sprowadził wiele wojen, które niejednokrotnie niszczyły miasto. Wreszcie w 1440 miasto przystąpiło do Związku Pruskiego – konfederacji szlachty i miast pruskich skierowanej przeciw Krzyżakom. W 1454 mieszczanie wzięli udział w powstaniu przeciwko zakonowi krzyżackiemu i opanowali zamek, uznając zwierzchnictwo króla polskiego. Niestety wolność nie trwała długo. Zaledwie rok później aż na 11 lat miasto ponownie zajął zakon krzyżacki. Potem na mocy traktatu pokojowego zawartego w Toruniu, Olsztyn wraz z całą Warmią przeszedł pod zwierzchnictwo Polski.
Kolejna wojna, wywołana przez zakon krzyżacki w latach 1519-1521 spustoszyła południową Warmię.
Wiek XVII zapisał się jako okres rozkwitu miasta. Olsztyn zawdzięczał to korzystnemu położeniu na ruchliwym szlaku Królewiec–Warszawa. Mieszkańcy wiedli spokojne i dostatnie życie, utrzymując się z handlu i rzemiosła. Taki stan rzeczy przerwały wojny północne w XVII i XVIII wieku, a wielka zaraza lat 1709-1712 wyludniła miasteczko niemal całkowicie. W okresie rozbiorów Warmię wcielono do Królestwa Prus, a miasto i zamek stały się własnością króla pruskiego.
W czasie wojen napoleońskich miasto zostało znowu obrabowane. 3 lutego 1807 w Olsztynie zatrzymał się cesarz Francuzów – Napoleon Bonaparte.
Druga połowa XIX wieku to dynamiczny rozwój Olsztyna. Wówczas powstały tu nowe gmachy publiczne, między innymi nowy ratusz w stylu holenderskiego renesansu, neogotyckie kościoły Najświętszego Serca Pana Jezusa i św. Józefa, siedzibę rejencji. Dotarły tu nowoczesne technologie, bez których dzisiaj nie wyobrażamy sobie ani jednego dnia i które miały ogromny wpływ na życie tutejszej ludności. W roku 1890 położono instalację gazową, dwa lata później zadzwonił pierwszy telefon, sześć lat później doprowadzono nowoczesny wodociąg i kanalizację, a w 1907 – elektryczność. Na ulicach pojawiły się tramwaje i otwarto lotnisko.
Tak postępowe miasto 22 stycznia 1945 roku zajęła Armia Czerwona. Nie zagościła tu na długo, ale jej obecność odcisnęła swoje piętno na tym mieście – po kilku dniach stacjonowania żołnierze radzieccy podpalili miasto, niszcząc tym samym około 40% zabudowy.
Po 1945 roku Olsztyn rozwinął się na tyle, że zaczął pełnić funkcję stolicy województwa. Przeniesiono tu siedzibę kurii biskupiej, powstały zakłady przemysłu gumowego (Olsztyńskie Zakłady Opon Samochodowych), spożywczego, drzewnego, maszynowego, materiałów budowlanych i inne.
W 1999 roku z połączenia trzech szkół wyższych powstał Uniwersytet Warmińsko-Mazurski.
Obecnie zauważalny jest dalszy rozwój miasta. W dużej mierze składa się na to rozwój fabryki Michelin i szybka rozbudowa dzielnicy przemysłowej.
Fot. Mazaki, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons